Günümüzde özellikle uluslararası deniz taşımacılığı faaliyetini yürüten gemilerde iş gören gemi çalışanları bazen aylarca karaya ayak basamamakta, açık denizlerde oldukça tehlikeli koşullar altında ve yoğun çalışma temposu içinde görevlerini yerine getirmektedir. Bu sebeplerle gemi çalışanlarının, denizcilik sektörünün kendine has özelliklerini de dikkate alan bir hukuk disiplini eliyle korunması gerekmiştir. Gemi çalışanlarının çalışma ve dinlenme sürelerinin sınırlarının belirlenmesi de bu korumanın bir ayağını oluşturmaktadır. İşte bu çalışmada Türk Deniz İş Hukuku ile Uluslararası Çalışma Örgütü 2006 Denizcilik Çalışma Sözleşmesi kapsamında gemi çalışanlarının çalışma ve dinlenme sürelerine ilişkin hükümler ele alınmıştır. Çalışmanın ilk bölümünde genel olarak çalışma süresi ve fazla çalışma kavramları açıklanmış, çalışma süresinden sayılmayan haller özetlenerek Deniz İş Hukuku’nda çalışma ve dinlenme sürelerine ilişkin ulusal ve uluslararası mevzuat belirlenmiştir. İkinci bölümde ulusal ve uluslararası mevzuat çerçevesinde gemi çalışanlarının çalışma ve dinlenme sürelerinin yer ve kişi bakımından kapsamı detaylıca incelenmiştir. Üçüncü bölümde ise Türk Deniz İş Hukuku ve 2006 Denizcilik Çalışma Sözleşmesi’nde yer verilmiş çalışma ve dinlenme sürelerine, fazla çalışmanın sınırlarına ve gemi çalışanlarının fazla çalışma ücreti hakkına ilişkin hükümler tespit ve analiz edilmiştir. Çalışma boyunca ayrıca Uluslararası Denizcilik Örgütü ile Uluslararası Çalışma Örgütü’nün geçmiş sözleşmelerinin 2006 Denizcilik Çalışma Sözleşmesi’nin oluşumuna katkısı ortaya konulmaya çalışılmıştır.

TEŞEKKÜR VII

KISALTMALAR XV

GİRİŞ 1

BİRİNCİ BÖLÜM – GENEL OLARAK ÇALIŞMA SÜRESİ KAVRAMI VE GEMİ ÇALIŞANLARININ ÇALIŞMA VE DİNLENME SÜRELERİNE İLİŞKİN HUKUKİ KAYNAKLAR I. GENEL OLARAK ÇALIŞMA SÜRESİ KAVRAMI 7

A. Fiili ve Farazi Çalışma Süresi Kavramları ve İlgili Düzenlemeler 7

B. Çalışma Süresinden Sayılmayan Hâller ile Dinlenme ve Nöbet Sürelerinde İşçinin Çalışmaya Hazır Beklemesinin Sonuçları 11

1. Dinlenme Süreleri ile Çalışma Süresinden Sayılmayan Diğer Hâller 11

2. Dinlenme ve Nöbet Sürelerinde İşçinin Çalışmaya Hazır Beklemesi 15

C. Fazla Çalışma Kavramı ve Fazla Çalışma Ücreti Hakkı 18

II. GEMİ ÇALIŞANLARININ ÇALIŞMA VE DİNLENME SÜRELERİNE İLİŞKİN HUKUKİ KAYNAKLAR 22

A. Ulusal Hukuk Kaynakları 23

1. Yasama Kaynakları 23

a. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası 23

b. Kanunlar 25

aa. 854 sayılı Deniz İş Kanunu 25

bb. 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu 26

cc. 4857 sayılı İş Kanunu 28

dd. 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu 30

ee. Çalışma ve Dinlenme Süreleriyle Bağlantılı Diğer Kanunlar 31

c. Yürütme Kaynakları 33

aa. Cumhurbaşkanı Kararları 33

bb. Yönetmelikler 34

2. Yargısal İçtihatlar ve Bilimsel Kaynaklar 35

3. Örf ve Âdet Kuralları 36

4. Bireysel ve Toplu İş Sözleşmeleri ile Diğer Kaynaklar 36

B. Uluslararası Hukuk Kaynakları 37

1. Uluslararası Denizcilik Örgütü (IMO) 38

a. Genel Olarak 38

b. STCW-1978 (1995 ve 2010 STCW Kodları) 40

2. Avrupa Birliği Direktifleri 42

a. 1999/63/EC ve 1999/95/EC sayılı Direktifler 44

b. 2009/13/EC sayılı Direktif 45

3. Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) 46

a. MLC-2006 Öncesi Çalışma Sürelerini Düzenleyen Kaynaklar 48

aa. 57 sayılı ILO Sözleşmesi 48

bb. 109 sayılı ILO Sözleşmesi (76 sayılı ILO Sözleşmesi) 49

cc. 180 sayılı ILO Sözleşmesi 50

dd. Ücretli Yıllık İzinlere Dair ILO Sözleşmeleri 51

b. Denizcilik Çalışma Sözleşmesi (MLC-2006) 51

İKİNCİ BÖLÜM – DENİZ İŞ HUKUKUNDA ÇALIŞMA VE DİNLENME SÜRELERİNİN YER VE KİŞİ BAKIMINDAN KAPSAMI I. YER BAKIMINDAN KAPSAM: İŞYERİ OLARAK GEMİ 59

A. Türk Hukuku’nda Gemi 60

1. 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu 60

a. Araç Olma Özelliği 61

b. Suda Hareket Etme ve Yüzme Vasıfları 61

c. Tahsis Edilen Amacın Suda Hareketi Gerektirmesi 63

d. Pek Küçük Olmama 64

2. Diğer Mevzuat Düzenlemeleri 65

3. Deniz İş Kanunu Kapsamında İşyeri Olarak Gemi 67

a. Geminin Deniz Taşıma İşine Tahsis Edilmesi Meselesi 69

b. Denizlerde, Göllerde ve Akarsularda Seyir 71

c. Türk Bayrağı Taşıma Şartı 72

d. Hacim ve Gemi Çalışanı Sayısına İlişkin Sınırlar 75

e. Cumhurbaşkanının Teşmil Yetkisi ve Teşmil Kararına İtiraz 76

B. Uluslararası Deniz İş Hukuku’nda Seagoing Ship Kavramı ve Gemi 78

1. Seagoing Ship Kavramı 78

2. Uluslararası Deniz İş Hukuku Kapsamına Giren Gemiler 80

a. MLC-2006 Öncesi 81

aa. STCW-1978 (1995 ve 2010 STCW Kodları) 81

bb. AB Direktifleri 81

cc. ILO Sözleşmeleri 82

aaa. 57 sayılı ILO Sözleşmesi 82

bbb. 109 sayılı ILO Sözleşmesi 82

ccc. 180 sayılı ILO Sözleşmesi 83

b. MLC-2006 84

II. KİŞİ BAKIMINDAN KAPSAM: İŞÇİ VE İŞVEREN 86

A. İşçi (Gemi Çalışanı) 86

1. Türk Deniz İş Hukuku’nda Gemi Çalışanı 86

a. Kaptan 89

b. Zabitler, Tayfalar ve Diğer Gemi Çalışanları 91

c. Türk Deniz İş Hukuku’nda Çalışma ve Dinlenme Sürelerine İlişkin Düzenlemelerin Kapsamı Dışında Bırakılan Gemi Çalışanları 93

2. Uluslararası Deniz İş Hukukunda Gemi Çalışanı 97

a. MLC-2006 Öncesi 97

aa. STCW-1978 (1995 ve 2010 STCW Kodları) 97

bb. AB Direktifleri 98

cc. ILO Sözleşmeleri 100

aaa. 57 sayılı ILO Sözleşmesi 100

bbb. 109 sayılı ILO Sözleşmesi 100

ccc. 180 sayılı ILO Sözleşmesi 101

b. MLC-2006 102

B. İşveren 105

1. Türk Deniz İş Hukuku’nda İşveren 105

a. İşveren 105

b. Asıl İşveren-Alt İşveren Düzenlemelerinin Deniz İş Hukuku Uyuşmazlıklarına Uygulanma Sorunu 109

c. İşveren Vekili 114

2. Uluslararası Deniz İş Hukukunda İşveren 115

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM – DENİZ İŞ HUKUKUNDA ÇALIŞMA VE DİNLENME SÜRELERİNE İLİŞKİN DÜZENLEMELER VE FAZLA SAATLERLE ÇALIŞMA

I. DENİZ İŞ HUKUKUNDA ÇALIŞMA VE DİNLENME SÜRELERİ İLE DİNLENME SÜRELERİNE İLİŞKİN DİĞER DÜZENLEMELER 121

A. Uluslararası Mevzuatta ve Türk Deniz İş Hukuku’nda Çalışma ve Dinlenme Sürelerine İlişkin Düzenlemeler 121

1. Uluslararası Mevzuatta Çalışma ve Dinlenme Süreleri 122

a. STCW-1978 (1995 ve 2010 STCW Kodları) 122

b. ILO Sözleşmeleri 125

aa. 57 sayılı ILO Sözleşmesi 125

aaa. Güverte, Makine ve Kazan Dairesi Çalışanları Bakımından 125

bbb. Güverte Zabitleri Bakımından 125

ccc. Mühendisler/Makinistler Bakımından 126

ddd. Aşçılar ve İdari Personel Bakımından 126

eee. Vardiyalı Çalışmanın Askıya Alındığı Dönemler 126

bb. 109 sayılı ILO Sözleşmesi 127

cc. 180 Sayılı ILO Sözleşmesi 128

dd. MLC-2006 132

aaa. Bağlayıcı Standart Hükümleri (A Bölümü) 132

bbb. Yönerge Hükümleri (B Bölümü) 137

c. AB Direktifleri ve Alman Deniz İş Kanunu 138

2. Türk Deniz İş Hukuku’nda Çalışma ve Dinlenme Süreleri 141

a. Normal Çalışma Süreleri 141

b. Fazla Saatlerle Çalışma ve Çalışma Sürelerinin Sınırları 144

aa. Deniz İş Hukuku’nda Fazla Saatlerle Çalışma Kavramı 145

bb. Çalışma Sürelerinin Sınırları 146

aaa. Gemiadamları ve Kılavuz Kaptanlar Yönetmeliği 146

bbb. Fazla Saatlerle Çalışmanın Sınırlarına İlişkin Güncel Yargı Kararlarının Değerlendirilmesi 151

B. Dinlenme Sürelerine ilişkin Diğer Düzenlemeler 153

1. Ara Dinlenmesi 153

a. Uluslararası Mevzuat 153

b. Türk Hukuku 155

aa. Deniz İş Kanunu 155

bb. Gemi Adamlarının İkamet Yerleri, Sağlık ve İaşelerine Dair Yönetmelik 156

2. Ücretli Yıllık İzin 157

a. Uluslararası Mevzuat 157

b. Türk Hukuku 158 3. Hafta Tatili 161

4. Ulusal Bayram ve Genel Tatil Günleri 165

II. GEMİ ÇALIŞANININ FAZLA SAATLERLE ÇALIŞMA ÜCRETİ HAKKI 166

A. Fazla Saatlerle Çalışma İçin Gemi Çalışanının Onayının Gerekip Gerekmediği 166

B. Fazla Saatlerle Çalışmanın İspatı ve Fazla Çalışma Ücreti 168

1. Fazla Saatlerle Çalışıldığının İspatı 168

2. Fazla Saatlerle Çalışma Ücreti 171

C. Fazla Saatlerle Çalışma Sayılmayan İşler 174

SONUÇ 177

KAYNAKÇA 185

EK 199