Bu çalışmada gönderilenin navlun sözleşmesinden kaynaklanan sorumluluğu TTK m. 1203 hükmü çerçevesinde açıklanmıştır. Başka bir deyişle, taşıyanın sözleşmeden kaynaklanan alacaklarından gönderilenin hangi şartlarla sorumlu olduğu ilgili hüküm ile sınırlandırılmıştr. Malum olduğu üzere gönderilenin sorumluluğu bununla sınırlı değildir. Müşterek avaryadan ve kurtarmadan doğan sorumluluğu söz konusudur. Bununla birlikte gönderilenin deniz kazalarından sorumluluğuna ve haksız fiil sorumluluğuna bu çalışma kapsamında değinilmemiş ve çalışmamızın konusu gönderilenin navlun sözleşmesinden kaynaklanan borç ve sorumlulukları ile sınırlandırılmıştır. Ayrıca farklı hukuk sistemlerinde gönderilenin nasıl konumlandırıldığı ve yine hangi şartlar altında sorumluluğunun doğduğuna yer yer değinilmiştir.

Çalışmamızda TTK hükümleri, gerekçeleri ve ilgili maddelere ilişkin şerhler öncelikle incelenmiştir. Bunun yanında Lahey Visbi, Hamburg ve Rotterdam Kuralları’nda ilgili hükümler araştırılmıştır. Bu bakımdan konu ile ilgili uluslararası çalışmaların da araştırmamıza ışık tuttuğunu söylemek mümkündür. Ayrıca konu ile ilgili yazılmış monografik eserler sistemematik bir biçimde incelenmiş ve bu kapsamda öğretideki tartışmalar ayrıntılı değerlendirilmiştir. Çalışmanın salt teori ile sınırlanmasını önlemek adına uygulamaya da yer verilmiştir. Bu bakımdan Yargıtay kararları ve yabancı mahkeme kararları araştırılmış ve ilgili kararlardan istifade edilmiştir.

-ÖNSÖZ 7

-İÇİNDEKİLER 9

-KISALTMALAR  17

-GİRİŞ 21

-KONUNUN SINIRLANDIRILMASI VE YÖNTEM 23

BİRİNCİ BÖLÜM – GENEL OLARAK NAVLUN SÖZLEŞMESİ VE DENİZDE TAŞIMA SENETLERİ

I. NAVLUN SÖZLEŞMESİ 25

A. Tanımı 25

B. Şekli  26

C. Unsurları  28

1. Deniz Yoluyla Taşıma 29

2. Taşıma Taahhüdü 31

3. Yük Taşınması 32

4. Taşımanın Gemi ile Yapılması 34

5. Yükün Zilyetliğinin Taşıyana Devri 36

6. Taşımanın Navlun Karşılığında Yapılması 37

D. Özellikleri 38

1. Tam İki Tarafa Borç Yükleyen Sözleşme Olması 39

2. Ani Edimli Bir Sözleşme Olması 39

3. Tam Üçüncü Kişi Yararına Sözleşme Olması 41

E. Hukuki Niteliği 43

II. NAVLUN SÖZLEŞMESİNİN TARAFLARI, İLGİLİLER VE ARACILAR 48

A. Taraflar 48

1. Taşıyan 48

a) Fiili Taşıyan 50

b) Alt Taşıyan 53

2. Taşıtan 54

B. İlgililer 55

1. Yükleten 56

2. Gönderilen 57

3. Konişmento Hamili 58

4. Kanuni Halef ve Alacağı Devralan 60

C. Aracılar 61

1. Gemi Acentesi 61

2. Taşıma İşleri Komisyoncusu (Organizatör, Freight Forwarder) 63

3. Gemi Brokeri 66

III. NAVLUN SÖZLEŞMESİNİN TÜRLERİ 67

A. Genel Olarak 67

B. Kırkambar Sözleşmesi 68

C. Çarter Sözleşmeleri 69

1. Genel Olarak 69

2. Yolculuk Çarteri Sözleşmesi 70

a) Mürekkep Yolculuk Sözleşmesi 72

b) Miktar Sözleşmesi 74

c) Slot Çarter Sözleşmesi 76

3. Zaman Çarteri Sözleşmesi 77

D. Alt Navlun- Asıl Navlun Sözleşmesi 79

IV. DENİZDE TAŞIMA SENETLERİ 81

A. Konişmento 81

1. Genel Olarak 81

2. Konişmentonun Hukuki Niteliği ve Yük Üzerindeki Mülkiyetin Devrindeki Rolü 82

3. Konişmentonun Gönderilene Sağladığı Haklar 85

a) Konişmento Hamili Gönderilenin Şahsi Nitelikteki Eşyanın Teslimini Talep Hakkı 85

b) Konişmento Hamili Gönderilenin Eşya Üzerindeki Vasıtalı Zilyetliğine Dayanarak Tasarrufta Bulunabilme Hakkı 86

4. Navlun Sözleşmesi ile Konişmento Arasındaki İlişki 87

a) Çarter Sözleşmeleri Açısından 88

b) Kırkambar Sözleşmeleri Açısından 90

5. Yükün Tesliminde Konişmentoyu İbraz Kuralı 92

6. Konişmentonun Ayni Hükmü 94

B. Deniz Yük Senedi (Sea Waybill) 94

İKİNCİ BÖLÜM – NAVLUN SÖZLEŞMESİNDE GÖNDERİLEN

I. GÖNDERİLEN  97

A. Gönderilen Kavramı 97

B. Gönderilenin Belirlenmesi 99

1. Şekli Gönderilen – Gerçek Gönderilen 99

a) Gerçek Gönderilen 100

b) Şekli Gönderilen 101

aa) Gönderilenin Banka Olması Durumu 102

bb) Aracı Konişmento Hamilleri 105

2. Navlun Sözleşmesine Göre Gönderilenin Belirlenmesi 106
3. Denizde Eşya Taşıma Senetlerine Göre Belirlenmesi 107

a) Konişmentoya Göre Belirlenmesi 107

b) Deniz Yük Senedine Göre (Sea Waybill) Belirlenmesi 108

4. Talimat ile Belirlenmesi 109

C. Gönderilenin İhbar Adresinden Ayırt Edilmesi 110

D. Konişmentolarda Yer Alan Tacir (Merchant) Kavramının Değerlendirilmesi 112

II. NAVLUN SÖZLEŞMESİNİN NİTELİĞİ AÇISINDAN GÖNDERİLENİN AKİT TARAFLARLA İLİŞKİSİ 113

A. Gönderilenin Taşıyan ile İlişkisi 113

1. Konişmento ve Yolculuk Çarteri Sözleşmesi Açısından 114

2. Konişmento ve Kırkambar Sözleşmesi Açısından 115

B. Gönderilenin Taşıtan ile İlişkisi 115

1. Genel Olarak 115

2. Mesafeli Satım Sözleşmeleri Açısından 115

a) CIF Satış Sözleşmesi Açısından 118

b) FOB Satış Sözleşmesi Açısından 119

III. DİĞER HUKUK SİSTEMLERİNDE NAVLUN SÖZLEŞMESİNİN NİTELİĞİYLE BAĞLANTILI OLARAK GÖNDERİLENİN TAŞITAN VE TAŞIYAN İLE İLİŞKİSİ  120

A. Fransız Hukukunda 120

B. İngiliz Hukukunda 123

C. Alman Hukukunda 123

D. Hollanda Hukukunda 125

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM – GÖNDERİLENİN NAVLUN ALACAĞINDAN SORUMLULUĞU

I. BORÇ VE SORUMLULUK KAVRAMLARI 127

II. SORUMLULUĞUN KAYNAĞI 128

A. Genel Olarak 128

B. Borca Kanuni Katılma 128

C. Borcun Kanuni Üstlenilmesi 130

III. GÖNDERİLENİN NAVLUNDAN SORUMLU TUTULMASININ ŞARTLARI 134

A. Sözleşmede ya da Denizde Taşıma Senetlerinde Kararlaştırılmış Olması 134

1. Navlun Sözleşmesinde Kararlaştırılması 134

2. Konişmentoda Kararlaştırılması 134

a) Kırkambar Sözleşmelerinde 134

b) Çarter Sözleşmelerinde 135

3. Deniz Yük Senedinde (Sea Waybill) Kararlaştırılması 138

B. Gönderilenin Eşyanın Teslimini Talep Etmesi 139

1. Üçüncü Kişi Lehine Sözleşmelerde Edimi Kabul ve Gönderilenin Edimi Kabulü 139

2. Geçerlilik Şartları 144

3. Üçüncü Kişi Lehine Sözleşme Teorisi Açısından Gönderilenin Edimi Kabul Anlamına Gelen Davranışları 145

a) Konişmentonun ve Diğer Denizde Taşıma Senetlerinin Taşıyana İbrazı 145

b) Teminat Mektubunun İbrazı 148

c) Taşıma Ücretinin Ödenmesi 151

d) Doğrudan Gümrüğe Başvuru 151

e) Doğrudan Liman İdaresine Başvuru 153

f) Gönderilenin Eşyayı İnceleme veya Tespit Talebinin Değerlendirilmesi 154

C. Navlun Borcunun Belirlenmesi 156

1. Çarter Sözleşmelerinde Navlunun Belirlenmesi 156

a) Genel Olarak 156

b) Yükün Ekonomik Değerine Göre Belirlenmesi 158

c) Navlunun Yükün Miktarına Göre Belirlenmesi 158

d) Navlunun Zamana Göre Belirlenmesi 162

e) Navlunun Götürü Usulüne Göre Belirlenmesi (Lump Sum) 164

f) Navlunun Geminin Azami Yük Taşıma Kapasitesine Göre Belirlenmesi 165

g) Navlunun “Worldscale” Kullanılarak Belirlenmesi 166

2. Kırkambar Sözleşmelerinde Navlunun Belirlenmesi 167

a) Genel Olarak 167

b) Navlunun Konferans Tarifeleri Uyarınca Belirlenmesi 168

c) Sürşarj Uygulamaları 170

d) Konteyner Başına Götürü Navlun Yöntemi (Lump Sum Box Rate) 171

e) Her Nevi Eşya İçin Konteyner Başına Mutad Navlun Yöntemi (Freight All Kinds) 171

f) Mutad Navlun 172

D. Navlun Borcunun İfa Zamanı 172

1. Genel Olarak 172

2. Ödeme Zamanına İlişkin Sözleşme Kayıtları 174

a) Peşin Navlun (Freight Prepaid) 174

b) Boşaltma Limanında Ödemeli Navlun 177

E. Navlun Borcunun Hangi Para Birimi ile Ödeneceği Sorunu ve Ödeme Şekli 178

F. Eşyanın Zıyaa veya Hasara Uğramasının Gönderilenin Navlun Borcuna Etkisi 179

1. Eşyanın Zıyaı Durumunda 179

a) Eşyanın Kaza Sonucunda Zayi Olmasının Gönderilenin Navlun Borcuna Etkisi 180

b) Eşyanın Taşıyanın veya Adamlarının Kusurlu Bir Davranışıyla Zayi Olmasının Gönderilenin Navlun Borcuna Etkisi 182

c) Eşyanın Yük İlgilisinin Kusuruyla Zayi Olmasının Gönderilenin Navlun Borcuna Etkisi 183

d) TTK’nın Emredici Hükümleri ve Sözleşme Şartları Açısından Değerlendirme 184

2. Eşyanın Hasarı Durumunda 184

G. Navlun Alacağı Bakımından Özellik Arz Eden Durumlar ve Gönderilenin Sorumluluğu 186

1. Ölü Navlun (Dead Freight) 186

2. Mesafe Navlunu (Pro Rata Freight) 188

3. Geri Sevk Navlunu (Back Freight) 193

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM – GÖNDERİLENİN TAŞIYANIN DİĞER ALACAKLARINDAN SORUMLULUĞU

I. GÖNDERİLENİN SÜRASTARYA ÜCRETİNDEN SORUMLULUĞU 195

A. Genel Olarak 195

B. Çarter Sözleşmesinde Süreler 196

1. Starya Süresi 196

2. Sürastarya Süresi 199

a) Sürastarya Süresinin Belirlenmesi 200

b) Sürastarya Süresinin Başlangıcı 202

c) Sürastarya Süresinin Hesabı 203

C. Sürastarya Ücreti ve Hukuki Niteliği 205

D. Sürastarya Ücretinin Belirlenmesi 208

E. Sürastarya Ücretinin İfa Zamanı 210

F. Gönderilenin Sürastarya Ücretinden Sorumlu Tutulmasının Şartları 210

G. Kırkambar Sözleşmesi Açısından Değerlendirmeler 214

II. GÖNDERİLENİNGECİKMEDENKAYNAKLANANZARARLARDAN SORUMLULUĞU (DAMAGES FOR DETENTION) 215

A. Gecikme Zararı Kavramı 215

B. Gecikme Zararının Hukuki Niteliği ve Sürastarya Kurumundan Farkı 217

C. Yolculuk Çarteri Sözleşmesi Kapsamında Meydana Gelmesi Muhtemel Gecikme Zararları 218

1. Yükleme Limanında Meydana Gelen Gecikme Zararları 218

2. Boşaltma Limanında Meydana Gelen Gecikme Zararları 221

D. Kırkambar Sözleşmesi Açısından Değerlendirmeler 223

1. Yükleme Limanında Meydana Gelen Gecikmeler 223

2. Boşaltma Limanında Meydana Gelen Gecikmeler 223

E. Gecikme Zararının Kapsamı 224

F. Gönderilenin Gecikme Zararından Sorumluluğu 225

III. GÖNDERİLENİN KONTEYNER KAYNAKLI SORUMLULUĞU 226

A. Konteynera İlişkin Genel Açıklamalar 226

B. Gönderilenin Konteyner Demurajından Sorumluluğu 231

1. Konteyner Demurajı Kavramı 231

2. Uygulanacak Hükümlerin Tespiti 233

3. Konteyner Demurajının Hukuki Niteliği 235

4. Gönderilenin Konteyner Demurajından Sorumluluğunun Şartları 238

5. Konteyner Demurajı Sebebiyle Gönderilenin Ödemekle Yükümlü Olduğu Alacak Miktarının Belirlenmesi  241

C. Gönderilenin Konteyner Gecikmesinden Sorumluluğu 243

1. Genel Olarak 243

2. Konteyner Gecikme Ücretinin Niteliği ve Belirlenmesi 243

D. Gönderilenin Konteynerin Kirli İadesinden Sorumluluğu 244

E. Gönderilenin Konteynerin Zıya ve Hasarından Sorumluluğu 245

IV. GÖNDERİLENİN GÜMRÜK RESMİ VE BAŞKA MASRAFLARDAN SORUMLULUĞU 247

V. GÖNDERİLENİN YÜKLEME VE BOŞALTMA MASRAFLARINDAN SORUMLULUĞU 248

A. Kanuni Düzen 248

B. Sözleşmesel Düzen 250

1. Gross Terms Kaydı 250

2. FIO/FIOS/FIOST Kaydı 254

a) Taşıtanın Yükleme ve Boşaltma Masraflarından Sorumluluğu 255

b) Gönderilenin Yükleme ve Boşaltma Masraflarından Sorumluluğu 255

c) FIOST Alternatifinin Tercih Edilmesi Durumunda Boşaltma ve Yükleme Aşamalarında Gemiye Gelen
Zararın Gönderilenin Sorumluluğuna Etkisi 257

d) Kaptanın Yükleme ve Boşaltma İşlemlerine Nezaret Görevi ve Bunun Gönderilenin Sorumluluğuna Etkisi 258

3. Incoterms Uyarınca Kararlaştırılan Teslim Şeklinin Gönderilenin Sorumluluğuna Etkisi 261

C. Kırkambar Sözleşmesi Açısından Değerlendirmeler 262

-SONUÇ 265

-KAYNAKÇA 271