ÖNSÖZ 5

İÇİNDEKİLER 7

KISALTMALAR LİSTESİ 17

GİRİŞ

§1. DENİZ TİCARETİ HUKUKU İLE MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUK ARASINDAKİ İLİŞKİ 19

§2. KONUNUN ÖNEMİ 20

§3. KONUNUN ÖZETİ 22

§4. KONUYA İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR 27

I. GEMİ 28

A. Milletlerarası Sözleşmelerde Gemi 29

B. Türk Hukukunda Gemi 32

1. TTK Hükümleri Uyarınca Gemi 34

a. Suda Hareket Etme 34

b. Yüzme Özelliği 36

c. Tahsis Edildiği Amacın Suda Hareketi Gerektirmesi 36

d. Pek Küçük Olmama 37

e. Araç Olma 38

2. TTK Hükümleri Uyarınca Ticaret Gemisi – Ticaret Gemisi Olmayan Gemi 39

a. Ticaret Gemisi 39

b. Ticaret Gemisi Olmayan Gemi 41

II. İHTİYATİ HACİZ  41

A. İhtiyati Haciz Kavramı, İhtiyati Haczin Amacı ve Şartları 41

B. 1952 Haciz Sözleşmesi ve 1999 Haciz Sözleşmesi Uyarınca İhtiyati Haciz Kavramı ve Türk Hukuku Bakımından Değerlendirilmesi 45

1. 1952 Haciz Sözleşmesi Uyarınca İhtiyati Haciz 45

2. 1999 Haciz Sözleşmesi Hükümleri Uyarınca İhtiyati Haciz 48

3. 1999 Haciz Sözleşmesi Hükümlerinin Türk Hukuku Bakımından Değerlendirilmesi 49

C. İhtiyati Tedbirin Gemiler Bakımından Uygulanabilirliği 51

§5. TARİHÇE 53

I. ANTİK ÇAĞ 53

II. ORTA ÇAĞ 54

III. ORTA ÇAĞ SONRASI DÖNEM 56

IV. 1660 SONRASI DÖNEM 59

V. KITA AVRUPASI HUKUKU VE ORTAK HUKUKA GENEL BİR BAKIŞ 59

VI. 1952 HACİZ SÖZLEŞMESİ’NİN VE 1999 HACİZ SÖZLEŞMESİ’NİN HAZIRLIK SÜRECİ 60

A. Genel Olarak 60

B. 1952 Haciz Sözleşmesi’nin Hazırlık Süreci 62

1. Taslak Sözleşmeye İlişkin Çalışmalar 63

2. 1933 Oslo ve 1937 Paris Konferansları 64

3. 1947 Anvers Konferansı 66

4. 1949 Amsterdam Konferansı 66

5. 1951 Napoli Konferansı 67

6. 2-10 Mayıs 1952 Brüksel Konferansı 68

C. 1999 Haciz Sözleşmesi’nin Hazırlık Süreci 69

1. Genel Olarak 69

2. JIGE Çalışmaları 70

a. Altıncı Oturum 70

b. Yedinci Oturum 70

c. Sekizinci Oturum 71

d. Dokuzuncu Oturum 71

3. 1-12 Mart 1999 tarihli Cenevre Diplomatik Konferansı 73

BİRİNCİ BÖLÜM – TÜRK USUL ve MADDİ HUKUKU UYARINCA GEMİLERİN İHTİYATİ HACZİ

§1. GEMİLERİN İHTİYATİ HACZİNDE TTK ÖNCESİ DÖNEME BİR BAKIŞ75

I. GENEL OLARAK 75

II. CUMHURİYET SONRASI DÖNEM 77

A. 1929-1956 Arası Dönem 77

B. 1956-2012 Arası Dönem 78

1. Sicile Kayıtlı Gemilerin Taşınmaz, Sicile Kayıtlı Olmayan Gemilerin Taşınır Sayılması 78

2. Kanuni Rehin Tesisi 84

3. İhtiyati Hacze İlişkin Yetki Kuralları 87

4. Teminat 89

5. Rehinli Alacakların Durumu 92

§2. 1999 HACİZ SÖZLEŞMESİ, TTK VE İİK HÜKÜMLERİ UYARINCA GEMİLERİN İHTİYATİ HACZİ 92

I. TTK ve 1999 HACİZ SÖZLEŞMESİ İLE GETİRİLEN SİSTEME YÖNELİK KISA BİR DEĞERLENDİRME 92

A. Yeknesaklaştırma Çalışmaları  92

B. Menfaat Dengesinin Korunması 94

II. İİK’nın TTK KARŞISINDAKİ DURUMU 95

III. TTK HÜKÜMLERİ UYARINCA İHTİYATİ HACZİN ŞARTLARI  97

A. İhtiyati Hacze Konu Gemilerin Nitelik, Konu ve Kişi Bakımından Değerlendirilmesi 97

1. Nitelik Bakımından 97

a. Genel Olarak 97

b. TTK Hükümlerinin 1999 Haciz Sözleşmesi Bakımından Değerlendirilmesi 98

c. Gemi Niteliğinin Başlangıcı ve Sona Ermesi 101

2. Konu Bakımından 103

a. Deniz Alacağının Konusu Olan Gemi 104

b. Kardeş Gemiler 107

3. Kişi Bakımından 107

B. Deniz Alacağı 112

1. Kavram 112

2. Özellikleri 114

a. Belirli Bir Gemiyle Olan İlişkisi 114

b. Sınırlı Sayı İlkesi 115

c. Gemi Alacakları ile İlişkisi 116

3. Deniz Alacağı Listesindeki Birtakım Alacak Çeşitleri 116

a. Geminin İşletilmesinden Doğan Zararlar 116

b. Geminin İşletilmesiyle Doğrudan İlgisi Bulunan Kişiye Yönelik Zararlar 119

c. Çevre Zararları 120

d. Kullanma veya Kira Sözleşmesi 122

e. Eşya veya Yolcu Taşıma Sözleşmesi 127

f. Gemi Adamı Alacakları 131

g. Sigorta Primleri 136

h. Geminin Mülkiyeti ve Zilyetliği 138

i. Gemi Rehinlerine İlişkin İstemler 140

aa. Gemi Rehni 143

bb. İntifa Hakkı 144

cc. Diğer Rehinler 145

4. Muaccel-Müeccel Deniz Alacakları 146

C. Teminat 148

1. Genel Düzenleme 148

2. Teminatın Yatırılma Zamanı 151

3. Teminat Miktarında Sonradan Meydana Gelebilecek Değişiklikler 152

4. Muafiyet 154

5. Teminatın İadesi 155

IV. GÖREVLİ VE YETKİLİ İHTİYATİ HACİZ MAHKEMESİ 156

A. Görevli Mahkeme 156

B. Yetkili Mahkeme 156

1. Dava Açılmadan Önce 159

a. Türk Bayraklı Gemiler 159

aa. Geminin Seyrüseferine Bağlı Yetki Kriteri 159

bb. Sicil Kaydı Kriteri 161

b. Yabancı Bayraklı Gemiler 162

2. Dava Açıldıktan Sonra 163

a. Türk Mahkemelerinde Dava Açılması 163

b. Hakem Önünde veya Yabancı Mahkemede Dava Açılması 164

3. Yetki, Tahkim ve Esasa Uygulanacak Hukuka Dair Anlaşmaların Yetkili Mahkeme Üzerindeki Etkisi 164

V. İHTİYATİ HACİZ YARGILAMASI 164

A. İspat Faaliyeti Kapsamındaki Hususlar 165

1. Muaccel Alacaklar Bakımından 165

a. Doktrindeki Görüşler 166

b. Görüşümüz 169

2. Müeccel Alacaklar Bakımından 170

B. İspat Derecesi 170

VI. İHTİYATİ HACİZ KARARI VE YARGI YOLU 172

VII. İHTİYATİ HACİZ KARARININ İCRASI 173

A. Başvuru Süresi ve Yetki 173

B. İcra Süresi 174

C. Gemiye El Konulması ve Muhafaza Tedbirleri 175

1. Geminin Seferden Men Edilmesi 175

2. Geminin Sefere Çıkması Durumunda Uygulanacak Tedbirler 176

3. Diğer Koruma Tedbirleri 178

VIII. GEMİNİN TEMİNAT KARŞILIĞINDA SERBEST BIRAKILMASI (GEMİ DEĞERİNİN DEPO EDİLMESİ) 178

IX. İHTİYATİ HACZİN KALDIRILMASI 180

A. Teminat Karşılığında Kaldırılması 180

B. İtiraz Üzerine Kaldırılması 182

1. Yetkili Mahkeme 182

2. İtiraz Sebepleri ve Süresi 184

a. İhtiyati Haciz Sebebine İtiraz 185

b. Teminata İtiraz 185

c. Yetki İtirazı 186

d. İstihkak İddiaları 187

C. Durum ve Şartların Değişmesi Sebebiyle Kaldırılması 187

X. İHTİYATİ HACZİ TAMAMLAYICI MERASİM 188

A. Dava Açılması 189

1. Genel Olarak 189

2. Davanın Ardından İlamlı İcra Takibi Başlatılması 190

B. Takip Başlatılması 191

C. Kararın Tenfizi 192

XI. YENİDEN VEYA AYNI ALACAK İÇİN İHTİYATİ HACİZ 193

A. Deniz Alacağının Konusu Olan Gemi 193

B. Borçluya Ait Diğer Gemiler (Çoklu İhtiyati Haciz) 196

C. Hukuka Aykırı Yollarla Serbest Kalan Gemiler 198

XII. HAKSIZ İHTİYATİ HACİZDEN KAYNAKLANAN TAZMİNAT DAVASI 198

İKİNCİ BÖLÜM – GEMİLERİN İHTİYATİ HACZİNİN KANUNLAR İHTİLAFI HUKUKU BOYUTU

§1. GEMİLERİN İHTİYATİ HACZİNE İLİŞKİN BİRTAKIM GENEL PROBLEMLER 202

I. MÖHUK’TAKİ YABANCILIK UNSURU KARŞISINDA 1999 HACİZ SÖZLEŞMESİ’NİN UYGULAMA ÖNCELİĞİ VE SÖZLEŞME’NİN KAPSAMININ BELİRLENMESİ 202

II. VASIFLANDIRMA (Classification) 206

A. Genel Olarak 206

B. Deniz Alacağının Vasıflandırılması  208

§2. KANUNLAR İHTİLAFI HUKUKU UYARINCA 211

I. USULE İLİŞKİN KONULARDA UYGULANACAK HUKUK OLARAK LEX FORİ PRENSİBİ 211

II. İHTİYATİ HACİZ KURUMUNUN KANUNLAR İHTİLAFI HUKUKU BAKIMINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ 213

A. Geçici Koruma Tedbiri Olarak İhtiyati Haciz Bakımından Lex Fori Prensibi 213

B. İhtiyati Haciz Yargılamasında Lex Fori Prensibine Yönelik Tartışmalar 215

1. Deniz Alacağının Mevcudiyeti ve İhtiyati Haciz Sebebi Bakımından 216

2. Alacağın Muacceliyeti Bakımından 219

3. İspat Hukuku ve Deliller Bakımından 220

C. İhtiyati Hacze İtiraz Yargılamasında Kanunlar İhtilafı Meseleleri 222

D. Deniz Alacağının Esasına İlişkin Davada Kanunlar İhtilafı Meseleleri 227

1. Sözleşmeye Dayalı Uyuşmazlıklar 229

a. İş Sözleşmesi ve İş İlişkileri 229

aa. Vasıflandırma ve Madde Kapsamının Belirlenmesi 229

bb. Uygulanacak Hukuk 231

aaa. Subjektif Bağlama Noktası 231

bbb. Objektif Bağlama Noktaları 232

aaaa. Mutad İşyeri Kavramı ve Bağlama Noktasının Gemi Adamı İstemleri Karşısındaki Durumu 233

bbbb. MÖHUK’un 27/3. Maddesinin Gemi Adamları İstemleri Bakımından Uygulanamama Sorunu 234

cccc. Esas İşyeri Hukuku (MÖHUK md. 27/3) ve İşçiyi İşe Alan İşyeri (Roma I Tüzüğü md. 8/3) Bağlama Noktalarının Değerlendirilmesi 235

dddd. İstisna Hükmü 237

ccc. MÖHUK’un 27. Maddesinde Yer Alan Subjektif ve Objektif Bağlama Noktalarının Gemi Adamlarının
Talepleri Bakımından Değerlendirilmesi 238

aaaa. Hukuk Seçimi Yapılması Durumunda Mutad İşyeri Tespit Edilemeyen Gemi Adamlarının Yararlanacağı Asgari Korumanın Belirlenmesi 238

bbbb. Hukuk Seçiminin Yapılmadığı Durumlarda Uygulanacak Bağlama Noktası  241

cccc. Sonuç ve Önerilerimiz 244

b. Eşya Taşıma Sözleşmesi 245

aa. Bağlama Konusunun Vasıflandırılması ve Maddenin Kapsamının Belirlenmesi  246

bb. Subjektif Bağlama Noktası 248

cc. Objektif Bağlama Noktaları 253

aaa. Taşıyanın Esas İşyeri Ülkesi Hukuku 253

bbb. Taşıyanın Esas İşyeri Ülkesi Hukukunun (MÖHUK md. 29/2) Uygulanamaması Durumunda Uygulanacak Hukukun Tespiti 255

ccc. İstisna Hükmü 256

c. MÖHUK’un 24. Maddesi Kapsamındaki Sözleşmeler 258

aa. Vasıflandırma ve Madde Kapsamının Belirlenmesi 258

bb. Karakteristik Edimin Belirlenmesi 259

aaa. Yolcu Taşıma Sözleşmesi 260

bbb. Gemi Kira veya Kullanma Sözleşmesi 261

ccc. Gemi Yönetim Sözleşmesi 262

ddd. Diğer Sözleşmeler 263

cc. Uygulanacak Hukuk 264

dd. İstisna Hükmü 264

2. Haksız Fiile Dayalı Uyuşmazlıklar 265

a. Objektif Bağlama Noktaları (İka Yeri Hukuku-Zarar Yeri Hukuku) 266

b. Daha Sıkı İlişkili Hukuk 268

c. Deniz Alacağı Teşkil Eden Birtakım Uyuşmazlık Türleri Bakımından MÖHUK’un 34. Maddesinin Uygulama Alanının Belirlenmesi 269

aa. Çatma 269

bb. Çevre Kirliliği 271

d. Bağlama Noktalarının Haksız Fiile Dayanan Deniz Alacakları Bakımından Değerlendirilmesi  273

aa. İngiliz ve Amerikan Hukukunda Denizlerde Meydana Gelen Haksız Fiillere İlişkin Uygulamalar 274

bb. MÖHUK’un 34. Maddesinin Deniz Ticareti Uyuşmazlıkları Bakımından Değerlendirilmesi 277

aaa. Çevre Kirliliğinden Doğan Masrafların ve Zararların Tazmininde Uygulanacak Hukuk 278

bbb. Çatma Sonucu Meydana Gelen Zararların Tazmininde Uygulanacak Hukuk 280

ccc. Gemi Adamlarının, Taşıtanların veya Yolcuların Gemi Malikine Karşı Haksız Fiilden Kaynaklanan Diğer Talepleri  285

3. Aynî Hak Uyuşmazlıkları 286

a. Vasıflandırma 289

b. Uygulanacak Hukuk 290

E. Haksız İhtiyati Hacizden Kaynaklanan Tazminat Davasında Kanunlar İhtilafı Meseleleri  291

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM – GEMİLERİN İHTİYATİ HACZİNİN MİLLETLERARASI USUL HUKUKU BOYUTU

§1. GEMİLERDE İHTİYATİ HACZİN SINIRLANDIRILMASI 298

I. YARGI VE İCRA BAĞIŞIKLIĞI YÖNÜNDEN SINIRLAMA 298

II. YOLA HAZIR, SEFERE ÇIKMIŞ VE SEFERİNE ARA VERMEYEN GEMİLERİN DURUMU 301

A. Yola Hazır Gemilerin İhtiyati Haczi 301

B. Sefere Çıkmış Gemilerin İhtiyati Haczi 302

C. Seferine Ara Vermeyen Gemilerin İhtiyati Haczi 304

1. Zararsız Geçiş, Transit Geçiş ve Uğraksız Geçiş Kavramları 304

2. Montrö Sözleşmesi’nin 1958 Cenevre Sözleşmesi ve 1982 Deniz Sözleşmesi Karşısındaki Durumu 307

a. Montrö Sözleşmesi’ndeki Açık Hüküm Yokluğu 308

b. 1958 Cenevre Sözleşmesi’nin ve 1982 Deniz Sözleşmesi’nin Niteliği 309

c. 1982 Deniz Sözleşmesi’nin 35-c. Maddesi 310

3. TTK’nın Yürürlüğe Girmesinden Sonraki Durum 311

a. Doktrindeki Tartışmalar 312

b. Görüşümüz 313

§2. TTK’DAKİ BİRTAKIM YETKİ KURALLARI 317

I. İHTİYATİ HACİZ MAHKEMESİNİN MİLLETLERARASI YETKİSİ 318

A. Esas Hakkında Dava Açılmadan Önce 318

1. Münhasır Yetki Kavramı, Münhasır Yetkinin Türk Hukukundaki Görünümü ve Sonuçları 319

2. TTK’daki Yetki Kurallarının Amaçsal Değerlendirmesi 322

3. İhtiyati Haczin Cebri İcra Hukukuna Ait Olması ve Kamusallık Niteliğine İlişkin Değerlendirmeler 324

4. İhtiyati Hacizde Münhasır Yetki Niteliğinin MÖHUK’un 47. ve 50. Maddeleri Uyarınca Değerlendirilmesi 326

5. Sonuç 327

B. Esas Hakkında Dava Açıldıktan Sonra 328

C. Yetki ya da Tahkim Anlaşmasının İhtiyati Haciz Mahkemelerinin Yetkisine Etkisi 329

D. İhtiyati Haciz Mahkemesinin Yetkisinin Forum Shopping Temelinde Değerlendirilmesi 331

II. HAKSIZ İHTİYATİ HACİZ SEBEBİYLE TAZMİNAT DAVASINDA MİLLETLERARASI YETKİ 335

A. Tazminat Mahkemesinin İç Hukuk Bakımından Yetkisine Kısa Bir Bakış 335

B. Geminin Yabancı Bir Devlet Mahkemesi Tarafından Haczedilmesi Durumunda Tazminat Mahkemesinin Milletlerarası Yetkisi 336

C. Geminin Türk Mahkemesi Tarafından Haczedilmesi Durumunda Tazminat Mahkemesinin Milletlerarası Yetkisi 338

§3. MİLLETLERARASI BEKLETİCİ MESELE 339

I. TÜRK USUL HUKUKUNDA BEKLETİCİ MESELE VE HAKSIZ İHTİYATİ HACİZDEN KAYNAKLANAN TAZMİNAT DAVASIYLA BAĞLANTILI DİĞER DAVALAR  339

A. İhtiyati Hacze İtiraz Yargılaması 340

B. İstihkak Davası 341

C. Esas Hakkındaki Dava 343

II. MİLLETLERARASI BEKLETİCİ MESELE KURUMUNUN VE TAZMİNAT DAVASIYLA BAĞLANTILI DİĞER DAVALARIN DEĞERLENDİRİLMESİ 346

A. Genel Olarak 346

B. İhtiyati Hacze İtiraz Yargılaması 349

C. İstihkak Davası 349

D. Esas Hakkındaki Dava 350

1. İtirazın İptali Davası 351

2. İflas Davası 352

a. Genel Olarak 353

b. İflas Davasında Münhasır Yetkiye İlişkin Değerlendirmeler 354

§4. MÖHUK’UN 48. MADDESİ UYARINCA TEMİNAT YÜKÜMLÜLÜĞÜ 357

I. İHTİYATİ HACİZ TALEBİ ESNASINDA YATIRILACAK TEMİNAT 358

II. TAMAMLAYICI MERASİM İÇİN YATIRILACAK TEMİNAT 359

III. ESAS DAVA AÇILDIKTAN SONRA İHTİYATİ HACİZ TALEP EDİLMESİ DURUMUNDA TEMİNAT YÜKÜMLÜLÜĞÜ 362

§5. TANIMA-TENFİZ 363

I. İHTİYATİ HACİZ (ARREST) KARARLARININ İCRASI ÜZERİNE BİR DÜŞÜNCE 364

II. TTK UYARINCA TENFİZ MAHKEMESİNİN YETKİSİ 369

A. TTK’nın 1360. Maddesiyle MÖHUK’un 51. Maddesi Arasındaki İlişki 370

B. Tenfiz Mahkemesinin Yetkisine İlişkin TTK’nın 1360. Maddesinin Değerlendirilmesi  371

III. 1999 HACİZ SÖZLEŞMESİ’NİN 7/5. MADDESİNİN MÖHUK’TAKİ ASLİ TENFİZ ŞARTLARIYLA İLİŞKİSİ 373

A. 1999 Haciz Sözleşmesi’ndeki Düzenleme 373

B. 1999 Haciz Sözleşmesi’nin MÖHUK Karşısındaki Durumu 375

C. Değerlendirmelerimiz 375

IV. İHTİYATİ HACİZ KARARINI VEREN MAHKEMENİN ESAS DAVA HAKKINDAKİ YETKİSİ 378

SONUÇ 385

KAYNAKÇA 397