Yalnızca doğal bir varsıllık olması nedeniyle değil, aynı zamanda tarihsel ve ekinsel (kültürel) özellikleri de bünyesinde taşıması dolayısıyla, kıyıların korunması, geliştirilmesi ve toplum yararına kullanılması gerek ulusal gerekse uluslararası önlemlere konu olmaktadır. Avrupa Konseyi başta olmak üzere, Birleşmiş Milletler, Avrupa Birliği gibi uluslararası örgütlerin bu amaçla benimsediği çeşitli ilkeler bulunduğu gibi, ulusal ve uluslararası meslek kuruluşlarının da konuyla ilgili olarak üyelerine salık verdiği ayrıntılı görüş ve öneriler vardır. Son onyıllarda bu ilke, görüş ve önerilere yön veren, kıyı sorunlarının ele alınışında egemen olan yaklaşımsa “bütünleşik kıyı alanları yönetimi”dir. Söz konusu yaklaşımın gelişme süreci kamu yönetimindeki değişimlerden bağımsız değildir. Özellikle küreselleşme eğilimleriyle bağlantılı olarak yaygınlaştırılmak istenen yeni yönetim (governance) anlayışı kıyıların yönetiminde yansımasını bulmaktadır.

Birçok ülkede olduğu gibi Türkiye’de de bu yeni eğilimler doğrultusunda yasal ve yönetsel değişiklikler gündeme gelmektedir. Başta Anayasa olmak üzere varolan ulusal düzenlemelere göre kıyılar, “devletin hüküm ve tasarrufu” altında olmakla birlikte, halkın ortak malıdır. Buna göre, herkesin eşit, karşılıksız ve serbestçe yararlanmasına ayrılan kıyılar üzerinde ne kamusal ne de özel iyelik oluşturulabilir. Kıyılar ile kıyı kuşaklarından yararlanmada öncelikle kamu yararı gözetilir. Ne var ki, elinizdeki çalışmanın yayına hazırlandığı günlerde yapılmak istenen anayasal değişiklik, Anayasa Mahkemesi’nin temel bir çevre hakkı saydığı “herkesin serbestçe kıyılardan yararlanabilmesi hakkı”nı ortadan kaldıracak niteliktedir. Kıyılara bitişik ormanların yerli ve yabancı sermayenin kullanımına açılmış bulunması dolayısıyla doğal çevresi daha bugünden büyük ölçüde yok edilmiş olan kıyılar, salt ekonomik gerekçelere yaslanan bu değişiklikle tümden tehlike altına girecektir.

Oysa, kıyıların korunması, kullanılması ve geliştirilmesi ülke toprakları ve ulusal kaynakların toplumsal denkserliğe uygun bir biçimde, toplum yararı ilkesi doğrultusunda kullanılması sorununun bir parçasıdır. Bu çerçevede önemli olan, kıyıların da bir parçası olduğu ulusal kaynakların hangi ekonomik-toplumsal sınıfların yararına kullanılacağı sorusuna verilecek yanıttır. Yukarıda sözü edilen “toplumun tüm kesimlerinin ortaklaşa„eşit, karşılıksız ve serbestçe kıyılardan yararlanma hakkı” da bu yanıtın temel ipucunu oluşturmaktadır. Bu hakkı güvenceye almak, kıyıların yalnızca ekonomik kaynaklar olmadığını gözden kaçırmamanın yanı sıra, bütünleşik bir kıyı politikasını ve buna uygun bir yönetsel yapıyı gerektirir. Bütünleşik yaklaşım, kıyıların tek tek noktalar ya da lekeler olarak ele alınması yerine topluca ele alınmasını, etkili bir yönetim anlayışı içinde tek elden planlanıp bu planların uygulanmasını gerektirir. Ne var ki, ülkemizde kıyıların toplum yararına kullanılması konusunda bugünkü yönetsel yapı etkin bir planlama, uygulama ve denetime elverişli değildir. Konuyla ilgili
birden çok yasa, bu farklı yasal düzenlemelerin yetkilendirdiği, birbiriyle işbirliği ve eşgüdüm içinde olmayan çok sayıda kurum ve kuruluş bulunmaktadır. Kıyılarımızın giderek yozlaşmasında bu çok başlı yönetsel yapı başat nedenlerdendir.

Özetlenen bu çok boyutlu sorunlara geniş kapsamlı bir çerçevede eğilen Dr. Bülent Duru, Türkiye kıyılarında yaşanan yapılaşma ve turizme açılma sürecini gerek çevresel gerekse yönetsel bileşenleriyle ele almaktadır. Bugün yaşanan sorunlara ışık tutarken, insanın kıyıyla ilişkileri ve kıyılara bakış açısındaki tarihsel değişimi de gözden kaçırmamaktadır. Özellikle geride bıraktığımız yüzyılın son dönemlerinde yaşanan toplumsal, siyasal ve ekonomik dönüşümlerin kıyılar bağlamında ülkemize yansımalarını değerlendirmesi, bu tarihsel çözümlemenin bir parçası olarak görülmelidir. Yazar, ulusal kıyı politikasındaki dönüşümleri, yaygınlaştırılmak istenen yeni kıyı alanları yönetimi anlayışı çerçevesinde değerlendirmektedir. Kitabın yayınlanmasının önemli yasal değişikliklerin yapıldığı bir döneme denk gelmesi, bu açıdan anlamlıdır.

Genç bilim insanı Dr. Bülent Duru’nun bu yapıtıyla, kıyılarımızın toplum yararına yönetimi için geliştirilecek politikalara ışık tutacağını umuyoruz. Kendisini, bu değerli çalışması için kutluyor, bu yöndeki ciddi çabalara Mülkiyeliler Birliğimizin her zamanki bilinçli katkısının sürmesini diliyoruz.

Prof. Dr. Cevat Geray – Prof. Dr. Ruşen Keleş

Bağlantı: 

https://xfs-1.ikon-x.com.tr:8880/mulkiye/2015/09/31.pdf

ÇİZELGELER 9

KISALTMALAR 10

SUNUŞ 13

TEŞEKKÜR 15

GİRİŞ 17

BİRİNCİ BÖLÜM – KIYI YÖNETİMİNİN GELİŞİM SÜRECİ 29

I. Kıyı Yönetimine Duyulan Gereksinim 29
A. Kıyı Kavramı 29
B. Kıyı-İnsan İlişkisi 32
C. Kıyı Alanları Üzerindeki Baskılar 43
D. Kıyıda Yaşanan Çatışmalar 51

II. Kıyı Yönetiminin Geçirdiği Evrim 53

A. Çevre Yönetiminde Yaşanan Gelişmelerin Kıyı Yönetimine Etkisi 54
B. Kıyı Yönetimi Kavramı 63
C. İlk Kıyı Yönetimi Deneyimleri 63
D. Geleneksel Kıyı Yönetimi Yaklaşımı 66

III. Bütünleşik Kıyı Alanları Yönetimi 69

A. Kıyı Yönetiminden Bütünleşik Kıyı Alanları Yönetimine 69
B. Kavram 72
C. Genel İlkeler 75
D. Uygulamaya Yönelik İlkeler 83

-Bölüm Değerlendirmesi 94

İKİNCİ BÖLÜM – ULUSLARARASI ALANDA KIYI YÖNETİMİ UYGULAMALARI 97

I. Çevre ve Kıyı Yönetiminde Yeni Güç Odağı Olarak Uluslararası Örgütler 97

A. Çevre Sorunlarının Uluslararası Nitelik Kazanması 98
B. Uluslararası Örgütler ve Çevre Sorunları 99
C. Gönüllü Örgütler 100
D. Uluslararası Örgütler ve Kıyı Yönetimi 103

II. Dünya Bankası 107

A. Dünya Bankası ve Kıyı Alanları 107
B. Dünya Bankası’nın Bütünleşik Kıyı Alanları Yönetimi İlkeleri 111
C. Dünya Bankası’nın Kıyı Yönetimi Uygulamalarına Bir Örnek: GEF 117
D. Değerlendirme 120

III. Birleşmiş Milletler 125

A. Birleşmiş Milletler Örgütü ve Kıyı Alanları 125
B. Stockholm İnsan Çevresi Konferansı 126
C. Rio Çevre ve Kalkınma Konferansı 128
D. UNEP, Bütünleşik Kıyı ve Deniz Alanları İlkeler Dizisi 134
E. FAO’nun Bütünleşik Kivi Alanları Yönetimi İlkeleri 137
F. Birleşmiş Milletlerin Kıyı Yönetimi Uygulamalarına Bir Örnek: Bölgesel Denizler Programı 138
G. Değerlendirme 148

IV. Avrupa Birliği 149

A. Avrupa Birliği ve Çevre Sorunları 149
B. Avrupa Birliği’nin Kıyı Politikası 152
C. Çevre Eylem Programları 153
D. Deniz Kirliliği ile İlgili Düzenlemeler 159
E. Kıyı Alanlarına Yönelik Uygulamalar 161
F. Değerlendirme 164

V. Yirminci Yüzyılın Son Çeyreğinde Toplumsal-Ekonomik Değişimler ve Kıyı Yönetimi 165

A. Kıyı Yönetiminin Toplumsal-Siyasal Boyutu 165

B. Yeni Yönetim Anlayışını (Governance) Biçimlendiren Toplumsal Gelişmeler 166
C. Yeni Yönetim Anlayışı (Governance) 169
D. Bütünleşik Kıyı Alanları Yönetimi ve Yeni Yönetim Anlayışı 173

-Bölüm Değerlendirmesi 175

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM – TÜRKİYE’DE KIYI YÖNETİMİ VE KIYI POLİTİKASI 179

I. Türkiye’de Kıyı Yönetimine Duyulan Gereksinim 179
II. Kıyılara İlişkin Tüzel Düzenlemeler 183

A. Osmanlı Dönemi 185
B. 1972-1982 Dönemi 187
C. Askeri Yönetim Dönemi 195
D. İlk Kıyı Yasası Dönemi 202
E. Günümüzdeki Durum 209

III. Türkiye’de Kıyıya Yönelik Olarak İzlenen Politikalar 227

A. Kalkınma Planları 228
B. Hükümet Programları 232
C. Siyasal Partiler 237
D. Türkiye Ulusal Çevre Eylem Planı (UÇIÎP) 241

IV. Türkiye’nin Kıyı Politikasının Niteliği  243

A. Bireysel Yarar-Toplum Yararı-Kamu Yararı Kavramları 245
B. Ulusal Kıyı Politikası ve Toplum Yararı 250

-Bölüm Değerlendirmesi  263

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM – TÜRKİYE’DE YENİ KIYI YÖNETİMİ UYGULAMALARI 269

I. Akdeniz Eylem Planı Çerçevesinde Uygulanan Programlar 271

A. İzmir Körfezi Kıyı Alanı Yönetimi Programı 271
B. İskenderun Körfezi Çevre Yönetimi Projesi 273
C. Mersin Bütünleşik Kıyı Yönetimi Projesi 274

II. Rio Konferansı Sonrasında Uygulanan Programlar 276

A. Bodrum Yarımadası Kıyı Alanları Yönetimi Projesi 276

B. Türkiye’de Kıyı Yönetimi ve Turizm Projesi: Belek ve Çıralı 277
C. Trabzon Kıyı Yönetimi Projesi 284
D. Patara Özel Çevre Koruma Bölgesi Yönetim Planı 284
E. Karadeniz Çevre Programı  286
F. Doğu Karadeniz Bölgesel Gelişme Planı 288

III. Diğer Girişimler  290

A. Güney Antalya Turizmi Geliştirme Altyapı İşletme Birliği (GATAB) 291
B. MEDCOAST 292
C. Kıyı Alanları Türkiye Milli Komitesi 293
D. Uluslararası Örgütler 295

IV. Türkiye’de Kıyı Yönetimi Girişimlerinde Önerilen Kurumsal Yapı 299

A. İzmir Körfezi Kıyı Alanı Yönetimi Programı 299
B. İskenderun Körfezi Çevre Yönetimi Projesi 300
C. Mersin Bütünleşik Kıyı Yönetimi Projesi 301
D. Belek Kıyı Yönetimi Programı 302
E. Çıralı Kıyı Yönetimi Programı 302
F. Bodrum Yarımadası Kıyı Alanları Yönetimi Projesi 304
G. Trabzon Kıyı Yönetimi Projesi 307
H. Patara Özel Çevre Koruma Bölgesi Yönetim Planı 307

I. Karadeniz Çevre Programı  308
J. Doğu Karadeniz Bölgesel Gelişme Planı 311

-Bölüm Değerlendirmesi 311

-SONUÇ 319

-KAYNAKÇA 333

-ÖZET 367