ÖNSÖZ

Milletlerin geleceklerini etkileyen en önemli unsurlardan birisi de üzerinde oturdukları coğrafi alanın özellikleri olmuştur. Yeryüzünde bu alanlardan öyleleri vardır ki, gerek stratejik gerekse ekonomik bakımlardan fazla bir önem taşımadıkları için bünyelerinde barındırdıkları milletlerden pek bahsedilmez .”Hareketli tarih”, bu özellikteki kara parçaları üzerinde çok az cereyan eder veya hiç etmez.

Bunların yanında, dünyamızda öyle kara parçaları vardır ki, üzerlerinde “tarihi durdurmak” bir yana, tarih adeta “yarışmış”tır. Yerküremizde bu özellikteki coğrafya parçalarının en başında geleni hiç şüphesiz Anadolu’dur.

Anadolu’nun bu imtiyazlı özelliği, öncelikle onun jeostratejik yapısından kaynaklanıyor. Anadolu Yarımadası, Asya, Avrupa ve Afrika kıtalarının”düğümlendiği” bir coğrafya parçasıdır. Amerika ve Avusturalya keşfedilmeden önce, “Dünya hakimiyeti” dendi mi, “Eski Dünya” olarak adlandırılan Asya. Avrupa ve Afrika’ya hakimiyet anlaşılırdı. Adı geçen hakimiyet, yukarıdaki “düğüm”e sahip olmaktan geçiyordu. Bu bakımdan Anadolu, üzerinde tarihin en çok cereyan ettiği bir alan özelliği kazanmıştır. Birkaç örnek verilecek olunursa, dünya hakimi Eski Yunan ve Roma, Anadolu üzerinden geçmiştir.

Türk Milleti’ni de Anadolu’ya çeken onun “Cihan Hakimiyeti Mefkuresi” olmuştur. Osmanlı Devleti, bütün dünya tarihcilerinin ittifak ettikleri üzere XVI. asırda tam bir “dünya hakimi”dir. Anadolu, bu hakimiyetin yine kilit noktasıdır. “Anadolu kilidi”nin anahtarları da İstanbul ve Çanakkale Boğazları olmuş, bunlar, dünya jeostratejistleri tarafından “üç kıtanın kapıları” olarak değerlendirilmiştir. XV. asrın sonlarında ortaya çıkan “Coğrafi keşifler” ve XIX. asrın başlarında kendisini gösteren “Sanayi İnkılabı” sonucu, “dünya hakimiyeti” dendi mi neredeyse tek başına “Boğazlar’a hakimiyet” anlaşılmaya başlanmıştır.

Dünyamızda sömürgeciliğin kızıştığı XVII. asrın sonlarından itibaren “Türk Boğazları”, bu mücadelede “kader tayin edici” aktif bir “faktör” özelliği kazanmıştır. Dünyamızı, “üzerinde güneş batmayan imparatorlukları” haline getirmek isteyen İngiltere, Fransa, Rusya ve Almanya gibi Büyük Devletler veya Süper Güçler, bunun ancak Boğazlar’a sahip olmaktan geçeceğini görerek, mücadelelerini devamlı bu alana yöneltmişlerdir. Fakat, buralara birinin yerleşmesine diğerleri izin vermediğinden, “menfaatleri dengelemek” uğrunda Osmanlı Devleti’ni ister istemez “Boğazlar’ın bekcisi” olarak bırakmışlardır. Boğazlar’ın bu özelliği olmasa idi, Osmanlı Devleti daha 1768-1774 Türk-Rus Harbi yıllarında bitmişti. 1774-1918 zaman diliminde Osmanlı’yı yaşatan “Boğazlar’ın büyük stratejik önemi” olmuştur. Bu sebepten Boğazlar’a “Türkiye’nin Canı” denilmiştir.

XX. asrın ortalarında ise, Sovyet Rusya’nın Macaristan, Bulgaristan, Romanya’yı vs. çiğnemesi karşısında, aynı tehditlere Türkiye de maruz kaldığı halde, onu adı geçen tehdidin kötü akibetinden kurtaran yine “Boğazlar” olmuştur. Bu kitabımızda, başlangıcından günümüze kadar Boğazlar’ın “Türkiye’nin Canı” oluşu, genç ve gelecek nesillerimize dersler verecek şekilde anlatılmaya çalışılmıştır. Eserimizin okuyucularımıza faydalı olması dileğimizdir.

Süleyman KOCABAŞ

İçindekiler:

I- GİRİŞ 1

Il- BOĞAZLAR MESELESİ’NİN BAŞLAMASI 4

1. Rusya’da “Bizans Varisliği”nin Ortaya Çıkışı 6

2. Rusya’nın Karadeniz Devleti Olma Mücadelesi 8

3. Rusya’nın Karadeniz Devleti Oluşu 13

4. Rusya’nın Karadeniz’den Uzaklaştırılışı 15

5. Karadeniz’in Açık Deniz Haline Gelişi 17

6. Karadeniz’de “Ticaret Serbestisi” ve Boğazlardan “Serbest Ticari Geçişin Başlaması 21

7. “Grek Projesi” ve Boğazlar’a Yönelik Askeri Hâkimiyet 25

8. Boğazların”Askeri Statüsü”nün Ortaya Çıkışı 25

III- BOĞAZLAR’IN DÜNYA KUVVET DENGESİNE GİRİŞİ VE TARAFSIZLAŞTIRILMASI 35

1. Boğazlardan ilk “Askeri Geçiş”: Türk-Rus ve Türk-İngiliz İttifakları 37

2. Boğazların Rus Harp Gemilerine Yeniden Kapatılışı 39

3. İngiliz Donanmasının İstanbul Önlerine Gelişi 42

4. İstanbul ve Boğazlar Üzerine Fransa-Rusya Pazarlığı 44

5. İstanbul ve Boğazların Fransa için Önemi 51

6. 1809 Osmanlı-İngiliz ittifakı ve Boğazların Yeni Statüsü 53

7. “Yunan isyanı” ve Boğazlar Meselesi 56

8. 1833’de Boğazların Ruslar’a Yeniden Açılışı 59

9. Rus Filosuna Fransa ve Ingiltere’nin Tepkisi 62

10. Hünkar İskelesi Andlaşması’na Tepkiler 64

11. 1841 Londra Boğazlar Andlaşması 66

IV. RUSYA’NIN BOĞAZLARIN STATÜSÜNÜ ZORLAYIŞI 70

1. “Hasta Adamın Mirasını Paylaşma Planları 73

2. Rusya’nın Boğazlar’a Yerleşme Girişimleri 77

3. Rusya’yı Diplomatik Yollardan Durdurma Çalışmaları 81

4. Boğazlar İçin Harp: Kırım Harbi 82

5. Boğazlar Andlaşmasının Teyidi ve Karadeniz’in Tarafsızlaştırılması 84

6. Rusya’nın Paris Andlaşmasını Bozma Çalışmaları 85

7. Karadeniz’in Tarafsızlığının Kaldırılması 88

8. 1877-78 Türk-Rus Harbi’nde Boğazlar Meselesi 88

9. Ayastefanos Andlaşması’na Tepkiler ve Berlin Andlaşması 91

10. Rusya’nın Boğazları İşgal Planları 93

11. Boğazlar’ın Tahkimi Meselesi 99

12. Boğazlar’ı Rus Harp Gemilerine Açma Girişimleri 101

13. Genel Harp Öncesinde Boğazlar Üzerine Büyük Devletlerin Pazarlıkları 103

14. Balkan Harbi’nde Boğazlar Meselesi 106

15. Almanya’nın Boğazlar Meselesine Girişi 110

16. Rusya’nın Harp Hedefi Boğazlar 116

17.1. Dünya Harbi’ne Boğazlar Sebebiyle Girdik 119

18. I. Dünya Harbi’nde Boğazlar Meselesi 121

V- BOĞAZLAR’IN BEYNELMİLELLEŞTİRİLMESİ 134

1. Mondros Mütârekesi ve Boğazlar Meselesi 134

2. Sevr Andlaşması ve Beynelmilelleştirme 136

3. Kurtuluş Savaşı ve Boğazlar Meselesi 137

4. Lozan Sulh Görüşmeleri Öncesi Boğazlar’ın İlgili Tezlerin Ortaya Çıkışı 142

5. Lozan’da Boğazlar Meselesinin Görüşülmesi 146

6. BoğazIar’la İlgili Lozan Andlaşmasının Hükümleri 151

VI- BOĞAZLAR’IN GÜNÜMÜZDEKI STATÜSÜ: 1936 MONTREUX BOĞAZLAR ANDLAŞMASI 153

1. Montreux’u Hazırlayan Sebepler 153

2. Montreux Konferansı’nın Başlaması 155

3. Montreux Boğazlar Andlaşması 157

VII- Il. DÜNYA HARBİ’NDE BOĞAZLAR MESELESİ VE SOVYET RUSYA’NIN ÜS İSTEĞI 159

1. Sovyet Rusya’nın 1939’da BoğazIar’dan Üs İsteği 160

2. Boğazlar Üzerine Süren Pazarlıklar 164

3. Türkiye’nin Il. Dünya Harbi Politikası 170

4. S. Rusya’nın Türk-Sovyet Dostluk Andlaşmasını Feshi ve Türkiye’den Üs ve Toprak İsteyişi 175

5. S. Rusya’nın Müttefikleri Nezdinde Boğazlar’la İlgili Taleplerinin Ortaya Çıkışı 177

6. Sovyet Tehdidine Türkiye, A.B.D. ve İngiltere’nin İlk Tepkileri 181

7. S. Rusya’nın 1946’da BoğazIar’dan Üs isteği Notaları 185

8. Sovyet Notalarına İngiltere ve Amerika’nın Tepkileri 187

9. “Demokrasi’ye Geçiş”te Boğazların Rolü 191

10. Türkiye ve Ortadoğu’nun A.B.D. Açısından Önemi veya III. Dünya Harbi 197

11. “Truman Doktrini”, “Marshall Planı” ve NATO 206

12. S. Rusya’nın BoğazIar’la İlgili İsteklerini Geri Alışı 211

13. Montreux Andlaşması’nın Yürürlükte Oluşu ve Tadilat İstekleri 216

14. Çarlık Rusyası’nın Dirilişi ve Boğazların Geleceği 220

FAYDALANILAN KAYNAKLAR 232

İNDEKS 238