İstanbul Boğazı, Marmara Denizi ve Çanakkale Boğazı’ndan oluşan Türk Boğazlar Bölgesi, Avrupa ve Asya kıtalarını birbirinden ayıran, Karadeniz’i ve hatta Manş ve Baltık Denizleri ile Hazar Denizini Akdeniz’e ve dünya denizlerine bağlayan uluslararası deniz trafiğine açık bir geçit olup, konumu ve doğal yapısı itibariyle dünyada bir benzeri daha bulunmayan çok önemli bir suyoludur. Türk Boğazları coğrafi konumu, bitki-hayvan topluluklarının çeşitliliği nedeniyle hassas çevresel ve ekolojik özellikler ile değerli tarihi ve kültürel özelliklere sahip olup, Hazar petrollerinin ve doğal gazının dünya pazarlarına ulaştırılmasında önemli bir enerji koridorudur. Türkiye’nin yüreği Türk Boğazları insanlık tarihi boyunca dünya ülkeleri için önemli bir mücadele unsuru olmuştur.

Türk Boğazları’ndan hem ticari hem harp gemilerinin duraksız geçişi 1936 yılından beri Montrö Sözleşmesi’nin ön gördüğü şartlar çerçevesinde düzenlenmiştir. Türk Boğazları, Montrö Sözleşmesi uyarınca uluslararası seyrüsefere açık olup söz konusu sözleşmenin 2.maddesine göre, duraksız geçen gemilerin, gece ve gündüz, bayrakları ve hamuleleri ne olursa olsun “tam serbest” geçiş hakkına sahiptir. Türk Boğazları’ndan geçiş “zararsız” olmaktadır.

Jeostratejik ve jeopolitik öneminin yanı sıra bölgenin kara ve deniz bağlantılarının irtibatını sağlayan konumu, Hazar Havzası ve Orta Asya petrollerinin ve doğal gazının dünyaya transfer edildiği stratejik bir “Doğu-Batı Enerji Koridoru” aynı zamanda “Güvenlik Koridoru” olan Karadeniz önümüzdeki dönemlerde uluslar arası politikadaki dengeler üzerinde daha da etkili olacaktır. Montrö Boğazlar Sözleşmesi yürürlüğe girdiği tarihten bu yana geçen 77 yıllık süreçte Türkiye, Karadeniz ve bölge güvenliğini sağlamış, bölge ve dünya barışına önemli katkıları olmuştur. Karadeniz; hem Türkiye’nin, hem kıyıdaş ülkelerin ve hem de bölge ülkelerinin güvenliğini sağlamakta olup, aynı zamanda küresel güvenlik niteliğindedir. Montrö Boğazlar Sözleşmesi ülkemiz, Karadeniz güvenliği, bölge ve dünya barışını sağlaması açısından da oldukça önemli bir sözleşmedir.

Çalışmada; jeopolitik olarak zengin karbon yataklarına sahip, Karadeniz’e kıyıdaş ülkelerin denize çıkması için en uygun yol güzergahı olan ve “Doğu-Batı ve Kuzey-Güney Enerji Koridoru”nun tam merkezinde yer alan Karadeniz’in jeo-politik önemi, Türk Boğazları’nın tarihçesi, Türk Boğazları’nda seyir ve sefer serbestîsini düzenleyen yürürlükteki hukuk rejimi olan Montrö Boğazlar Sözleşmesi, Montrö Konferansı Tutanakları, Türk Boğazları’na ilişkin düzenlemeler ve Uluslararası Denizcilik Örgütü (IMO)’da Türk Boğazları Tartışmaları incelenmiş ve Kanal İstan- bul Montrö Sözleşmesi açısından değerlendirilmiştir.

Türk Boğazları’ndan geçen gemilerin sayısı, tonajı ve tehlikeli yük miktarında artış ve Hazar pet- rollerinin dünya pazarlarına taşınmasındaki artışlar Türk Boğazları’nda seyir, can, mal emniyeti ve çevre güvenliğini tehdit etmektedir. Hazar Bölgesi petrollerinin ve doğal gazının Avrupa ve dünya pazarlarına Türk Boğazları üzerinden taşınması Boğazların daha fazla enerji köprüsü haline gelmesine neden olacak ve bu da Türk Boğazları’nın ekonomik ve stratejik önemini daha da artırmakla birlikte Türk Boğazları’nın trafiğini ve dolayısıyla kaza riskini arttıracak ve çevre güvenliğini tehdit edecektir.

Türkiye, Karadeniz ve bölge ülkelerinin güvenliği ile sürdürülebilir güvenli deniz ticareti için Türk Boğazları’na ilişkin yakın tarih analiz edilerek ve Montrö tutanakları detaylı incelenerek Montrö Sözleşmesi’nin devamlılığını korumak ve destekleyici yönde yeni stratejiler geliştirmek gereklidir.

Türk Boğazları’ndaki artan gemi özellikle tanker trafiğini ve gemi beklemelerini azaltmak ve Boğazların çevre emniyetini arttırmak amacıyla Kanal İstanbul Projesi hayata geçirilecektir.

Kanal İstanbul’un geçiş rejimi ve buna ilişkin yapılacak hukuki düzenlemeler Türk Boğazları’ndaki egemenlik haklarını aldığımız Montrö Sözleşmesi ve taraf olduğu uluslararası sözleşmelere halel getirmeden, uluslar arası hukukun ve uluslararası ilişkilerin doğasına uygun olarak yapılmalı, Montrö Sözleşmesi hükümlerine benzer veya paralel bir düzenleme getirilmelidir.

Doç. Dr. Hasan Ali Karasar – Black Sea International Koordinatör

Hasan Kanbolat – ORSAM Başkanı

İçindekiler:

-Takdim  4

-Giriş 7

1. Karadeniz’in Jeo-Politik Önemi 8

2. Türk Boğazları’nın Tarihçesi 8

3. Montrö Boğazlar Sözleşmesi12

4. Montrö Boğazlar Konferansı Tutanakları 16

5. Türk Boğazları’na İlişkin Düzenlemeler ve IMO’da Türk Boğazları Tartışmaları 26

6. Kanal İstanbul’un Montrö Sözleşmesi Açısından Değerlendirilmesi 28

-Sonuç ve Değerlendirme 29

Bağlantı:

https://www.orsam.org.tr//d_hbanaliz/2013520_Rapor155site.pdf