GİRİŞ

I. GEMİ İncelememizin odak noktalarından bir tanesini gemi teşkil ettiğinden bu kavram aşağıda esasen ayrıntılı bir surette tartışılacaktır; burada sadece konuya giriş amacı ile sınırlı kalmak üzere, TK’nun gemi için verdiği tarif çerçevesinde, bir kaç cümle ile, kısa bir takdimde bulunmakla yetineceğiz. Bilindiği üzere; TK. 816. maddesinin I. fıkrasında gemiyi şu surette tanımlamaktadır: Tahsis edildiği gayeye uygun olarak kullanılması, denizde hareket etmesi imkânına bağlı bulunan ve pek küçük olmayan her türlü tekne “Gemi” sayılır. Bu hükme göre bir cismin gemi olarak kabul edilebilmesi için tekne biçiminde olması gerektiği gibi, denizde hareket etmek imkanına da sahip olmalıdır ve daha da önemlisi, denizde hareketi gerektiren bir amaca tahsis edilmiş bulunmalıdır. Bir de, o cismin pek küçük olmaması icab eder. Fiziksel olarak gemi, ayrıca açıklamaya gerek bırakmayacak kadar belirgin bir şekilde görülebildiği gibi, menkul maldır. Hukuki açıdan da gemi, bazı yersiz tartışmalara rağmen, menkul maldır. Sadece, özel bazı hukuk kuralları, belli gerekçeler ile, gemileri birtakım hukuki işlemlerde, gayrimenkul malların tabi olduğu rejime tabi tutmuştur. Gemi tek bir parçadan ibaret değildir, bir çok fiziki unsurun bir araya gelmesi ile ortaya çıkar. Bu yönü ile gemi bir mürekkep eşyadır. Geminin de mütemmim cüzleri ve teferruatı vardır.

II. MÜTEMMİM CÜZ (Bütünleyici Parça) MK′nun 684/11 (619/II)4 maddesi mütemmim cüzü şu surette tanımlamaktadır: “Bütünleyici parça, yerel adetlere göre asıl şeyin temel unsuru olan ve o şey yok edilmedikçe, zarara ıığratılmadıkça veya yapısı değiştirilmedikçe ondan ayrılmasına olanak olmayan parçadır.” Bu hüküm karşısında mütemmim cüz, özet olarak, şöyle tanımlanabilir: gerek maddi ve gerekse ekonomik bakımdan tamamen asla bağlı olup, bağımsız bir mal olarak nitelendirilemeyen ve aynı zamanda hukuki açıdan da hak unsuru olmak vasfım kaybetmiş ve asıl ile birlikte tek bir hakkın konusunu teşkil eden bir cisim. Asıl ile bütünleyici parça arasındaki ilişki, eşya hukuku literatüründe oldukça ayrıntılı bir surette işlenmiştir, biz meseleyi konumuz iie sınırlı kalarak gemi açısından ele alacağız.

III. TEFERRUAT (Eklenti) Teferruat, kendine has bağımsız varlığını kayıp etmeden, herhangi bir taşınır veya taşınmaz malın ekonomik amacına beklenildiği gibi erişmesini, fonksiyonlarını gerektiği surette ifa etmesini sağlamak için, o mal ile birleştirilen, ona takılan (tahsis edilen) bir taşınır maldır. MK. md. 686/11 (621/11) teferruatı şöyle tanımlamaktadır: “Eklenti, asıl şey malikinin anlaşılabilen arzusuna veya yerel adetlere göre, işletilmesi, korunması veya yarar sağlanması için asıl şeye sürekli olarak özgülenen ve kullanılmasında birleştirme, takma veya başka bir biçimde asıl şeye bağlanan taşınır maldır. Eklenti, asıl şeyden geçici olarak ayrılmakla bu niteliğini kaybetmez.” Bu tanımda öncelikle dikkat edilmesi gereken husus, ekonomik/işlet-mesel unsurlara önem verilmiş olmasıdır. Teferruat, bütünleyici parçaya oranla daha bağımsız olmakla beraber, kural olarak, asıl nesnenin akıbetine bağlıdır ve asıl şey üzerinde yapılan tasarruflar, aksi belirtilmiş olmadıkça, teferruatı da içerir. Bu konuyu da, gemi açısından ele alacağız.

IV. FİNANSAL KİRALAMA (Financial Leasing) İncelememizin ikinci odak noktasını teşkil eden fınansal kiralama hakkında da, burada sadece bazı temel prensipleri kısaca hatırlatmak istiyoruz, inceleme konusunun lüzum göstereceği açıklamalara aşağıda yer vereceğiz. Finansal kiralama, her ne kadar, bir kira sözleşmesi türü olarak görülse – veya anılsa- dahi, esası itibarı ile, bir finansman yöntemi veya modelidir, nakdi kredi usulünün bir alternatifidir. Bu bakımdan, sözleşmenin gerçek hukuki niteliği ile, kiracı kredi borçlusudur ve dolayısı ile yapılan ödemeler bir malın kiralanması sebebi ile ödenen kira bedeli değil, fınansal kiralama şirketi tarafından sağlanmış olan kredinin geri ödemeleridir. Finansal kiralama sadece yatırım mallan hakkında caridir. Finansal kiralama sözleşmesinde, kiralanan malın mülkiyeti kiralayanda kalır, kiracı malın sadece zilyedliğini elde eder ve malı, sözleşmenin amacına uygun olarak, dilediği gibi kullanmak hakkına sahip olur. Malın bakım ve onarım yükümlülüğü kiracıya ait olduğu gibi, onun zıya veya hasarından da sorumludur. Finansal kiralama sözleşmeleri belli bir süre için fesih edilemezler: Bu süre kural olarak dört yıldır, belirlenmiş bazı mallar için iki yıldır. Kiracı, kiraladığı malı, sözleşme hükümleri çerçevesinde, dilediği gibi kullanmak ve ondan yararlanmak hakkına sahip olur. Kiracıya tanınan bu hak doktrinde Ekonomik Mülkiyet olarak anılmaktadır. Kiracı, kira konusu malın zilyedliğini, kural olarak, başkasına devir edemez. Bu hükmün ifadesinden emredici nitelikte olduğu anlaşılmaktadır. Bununla beraber, bu hüküm, kanaatımızca, kiralayanı korumak için konulmuştur; bu itibarla, kiralayanın muvafakati bulunduğu takdirde, zilyedliğin başkasına devri caiz olmalıdır. Kaldı ki, 5582 sayılı Kanun ile. madde bu istikamette değiştirilmiştir”. Finansal kiralama sözleşmesi, noterden, re′sen düzenleme şeklinde yapılmalıdır, bu şeklin sözleşme için kurucu şart/sağlık şartı olduğu kabul edilebilir. Sözleşmelerin bazı sicillere tescili veya şerhi öngörülmektedir. Tescil veya şerh sözleşmenin geçerlik unsuru olmayıp, kurucu şartı da değildir. Zaten, bu tescil veya şerhin sözleşmenin hangi tarafını koruduğu da tam anlamı ile anlaşılamamaktadır.

İçindekiler

İçindekiler III

Yararlanılan Eserler VII

Kısaltmalar IX

GİRİŞ1

I. GEMİ 1

II. MÜTEMMİM CÜZ 2

III. TEFERRUAT 2

IV. FİNANSAL KİRALAMA 3

§ 1 – GEMİ 5

I. KAVRAM 5

II. GEMİ TÜRLERİ 11

1. Genel Olarak 11

2. Deniz Gemileri – İç Su Gemileri 11

3. Ticaret Gemileri – Ticari Olmayan Gemiler 12

a. Donanmaya Bağlı Harb Gemileri ve Yardımcı Gemiler 14

b. Münhasıran Bir Kamu Hizmetine Tahsis Edilmiş Devlet Gemileri ile Diğer Kamu Tüzel Kişilerine Ait Gemiler 14

c. Münhasıran Gezinti, Spor, Eğitim, Öğretim ve İlim Gayelerine Tahsis Edilmiş Olan Gemiler 15

III. TİCARET KANUNU’NUN HÜKÜMLERİ AÇISINDAN GEMİ 15

1. Tekne Biçiminde Olması 16

2. Denizde Hareket Yeteneğine Sahip Olması 34

3. Denizde Hareketi Gerektiren Bir Amaca Tahsis Edilmesi 48

4. Pek Küçük Olmaması 50

2 – MÜTEMMİM CÜZ – TEFERRUAT 52

I. MÜTEMMİM CÜZ (Bütünleyici Parça) 52

1. Tanımı 52

a. Asıl ile Maddi/Fiziki Bağlantı 52

b. Asıl ile Ekonomik/Fonksiyonel Bağlantı 53

c. Asıl ile Devamlı Bağlantı 54

d. Mahalli Örfe (Yerel Adetlere) Uygunluk 54

2. Hukuki Niteliği 55

II. TEFERRUAT (Eklenti) 57

1. Tanımı 57

a. Asıl ile Maddi/Fiziki Bağlantı 58

b. Asıl ile Ekonomik/Fonksiyonel Bağlantı 59

c. Asıl Şeye Tahsis 59

d. Devamlılık 59

e. Malikin İradesi/Yerel Adetler 60

2. Hukuki Niteliği 60

3 – GEMİNİN MÜTEMMİM CÜZLERİ ve TEFERRUATI 62

I. GENEL OLARAK 62

1. Geminin Asli Unsurları 62

2. Geminin Mütemmim Cüzleri 63

3. Geminin Teferruatı 63

4. Gemideki Tüketim/Sarf Malzemeleri 64

II. GEMİNİN MÜTEMMİM CÜZLERİ 64

III. GEMİNİN TEFERRUATI 69

IV. GEMİNİN DİĞER UNSURLARI (Tüketim/Sarf Malzemeleri) 71

4 – FİNANSAL KİRALAMA 73

I. TANIM ve KAVRAM 73

1. Genel Olarak 73

2. Mevzuattaki Özel Hükümler 76

II. FİNANSAL KİRALAMA SÖZLEŞMESİNİN UNSURLARI 79

1. Kiralanan 79

2. Sözleşmenin Belli Bir Süre Feshedilememesi 79

3. Kiralananın Zilyedliğinin Her Türlü Faydayı Sağlamak Üzere Kiracıya Bırakılması 81

4. Kiralanandaki Hasar ve Zıyaın Kiracıya Ait Olması 83

5. Kiracının Kiralananı Üçüncü Kişilere Devir Edememesi 83

III. FİNANSAL KİRALAMA SÖZLEŞMESİNİN ŞEKLİ 86

IV. FİNANSAL KİRALAMA SÖZLEŞMESİNİN TESCİLİ ve ŞERHİ 86

1. Kiralananın Menkul Mal Olduğu Sözleşmeler 87

2. Kiralananın Gayrimenkul Mal Olduğu Sözleşmeler 89

3. Kiralananın Gemi Olduğu Sözleşmeler 90

4. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu Tarafından Yapılacak Tescil 92

V. FİNANSAL KİRALAMA KONUSU MALLAR İLE İLGİLİ CEBRİ İCRA HÜKÜMLERİ 94

1. Kiracının İflâs Etmesi veya İcra Takibine Maruz Kalması 94

2. Kiralayanın İflâs Etmesi veya İcra Takibine Maruz Kalması 95

5 – GEMİ ÜZERİNDE MÜLKİYET ve KİRACILIK HAKLARININ İKTİSABI 96

I. GEMİ MÜLKİYETİNİN İKTİSABI 96

1. Kamu Hukuku Kurallarına Göre 96

a. Zabt ve Müsadere 96

b. İstimval 97

2. Özel Hukuk Kurallarına Göre 97

a. Gemi Siciline Kayıtlı (Müseccel) Gemiler 97

aa. Mülkiyetin Hukuki İşlem Yolu ile İktisabı 97

bb. Mülkiyetin Malik Olmayandan İyiniyet İle İktisabı 98

b. Gemi Siciline Kayıtlı Olmayan Gemiler 100

aa. Mülkiyetin Hukuki İşlem Yolu ile İktisabı 100

bb. Mülkiyetin Malik Olmayandan İyiniyet ile İktisabı 101

c. Yapım Halindeki Gemiler 102

3. Mülkiyetin Finansal Kiralama Sözleşmesi Uyarınca İktisabı 103

II. MÜTEMMİM CÜZÜN ve TEFERRUATIN İKTİSABI 105

III. GEMİ ÜZERİNDE KİRACILIK HAKKININ İKTİSABI 107

6 – GEMİNİN FİNANSAL KİRALAMA SÖZLEŞMESİ İLE İLE KİRALANMASI 110

I. SÖZLEŞME İLİŞKİLERİ 110

II. GEMİNİN KİRACIYA TESLİMİ 111

1. Türkiye’de Yapılmış Finansal Kiralama Sözleşmesinde 111

2. Cross-Border Leasing İşleminde 112

3. Geminin Türkiye’de Tescili 113

a. Ticaret Kanunu’nun Hükümlerine Göre 113

b. Türk Uluslararası Gemi Sicili Kanunu’nun Hükümlerine Göre 113

c. Finansal Kiralama Kanunu’nun 8. Maddesi Gereğince Şerh Verilmesi 115

4. Finansal Kiralama Sözleşmesinin Sona Ermesi 116

7 – FİNANSAL KİRALAMA SÖZLEŞMESİ İLE TEMİN EDİLEN MALLARIN GEMİNİN MÜTEMMİM CÜZÜNÜ VEYA TEFERRUATINI TEŞKİL ETMESİ HALİNDE ORTAYA ÇIKABİLECEK BAZI HUKUKİ SORUNLAR 118

I. GENEL OLARAK 118

II. FİNANSAL KİRALAMA SÖZLEŞMESİ İLE TEMİN EDİLMİŞ OLAN MALIN, GEMİNİN MÜTEMMİM CÜZÜ OLMASININ SONUÇLARI 119

III. ÜÇÜNCÜ ŞAHISLAR İLE İLİŞKİLİ TASARRUFLAR 130

IV. FİNANSAL KİRALAMA SÖZLEŞMESİ İLE TEMİN EDİLMİŞ OLAN MALIN, GEMİNİN TEFERRUATI OLMASININ SONUÇLARI 130