Sanayi devrimiyle başlayan makina çağı insanlığa birçok kolaylık sağlarken küresel ısınma sorunun ortaya çıkmasında en büyük rolü oynamıştır. Dünya’nın ekolojik dengesinde soğutucu görevi üstlenen kutuplar, küresel ısınmadan en dramatik şekilde etkilenen bölgelerin başında gelmektedir. Kuzey Kutbu (Arktik), Güney Kutbu’nun (Antarktik) aksine bir kara parçası değil donmuş deniz buzundan oluşmaktadır. Nitekim, sıcaklık artışı bu deniz buzunun erimesine ve yeni deniz alanlarının oluşmasına neden olmaktadır. Arktik’te bulunan buzulların erimesi genelde uluslararası toplumun özelde ise bölge devletlerinin ilgisini bu bölgeye yöneltmiştir. Kitap, bölge devletlerinin politikaları doğrultusunda oluşan bir tezat üzerine hazırlanmıştır. Söz konusu tezat, küresel ısınmanın etkisi sonucu yok olma tehdidiyle karşı karşıya kalan buz kaplı alanın ekolojik dengesini sağlayarak korunması ile bölge devletleri ve diğer gelişmiş devletlerin Arktik deniz alanlarında hedeflediği ekonomik kazanç politikası arasındaki tezattır. Eser, çevreci yaklaşımı benimseyerek bölge devletlerinin ekonomik çıkar politikalarına eleştirel bir tutum sergileyerek sonuca ulaşmaya çalışmıştır.

Kitabın ilk bölümünde, küresel ısınma ve Arktik’e etkisi ele alınmıştır. Kitabın ikinci bölümünde ise, bölgedeki hukuki rejimi oluşturan hukuk kaynakları; iki ve çok taraflı antlaşmalara ve yapılageliş kurallarına ek olarak hukuki statüsü bir tartışma konusu olan bağlayıcı niteliği olmayan metinler (esnek hukuk) de ele alınmıştır. Üçüncü bölümde, Arktik bölge devletleri tarafından kurulan Hükümetlerarası Forumlar incelenmiştir. Dördüncü ve son bölümde ise verilen bilgiler ışığında Arktik’in deniz hukuku rejimi ve bölge devletlerinin stratejileri incelenmiştir.

İçindekiler:

-Önsöz 7

-Teşekkür 9

-Öz 11

-Kısaltmalar 17

-Giriş 19

1. BÖLÜM – KÜRESEL ISINMA VE ARKTİK’E ETKİSİ

1.1 KÜRESEL ISINMA NEDİR 23

1.2 KÜRESEL ISINMA ÇERÇEVESİNDE ULUSLARARASI ÇEVRE HUKUKUNUN TARİHÇESİ 26

1.2.1 1972 Birleşmiş Milletler İnsan Çevresi Konferansı 35
1.2.2 1992 Birleşmiş Milletler Çevre ve Kalkınma Konferansı 37
1.2.3 1997 Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi’ne Yönelik Kyoto Protokolü 38
1.2.4 Paris Anlaşması 2015 39

1.3 ARKTİK VE ARKTİK OKYANUSU 42
1.4 KÜRESEL ISINMANIN ARKTİK’E ETKİSİ 46
1.5 ARKTİK DEVLETLERİ’NİN KÜRESEL ISINMA POLİTİKALARI 49

2. BÖLÜM – ARKTİK BÖLGESİNE İLİŞKİN HUKUKİ KAYNAKLAR

2.1 ARKTİK’E İLİŞKİN ULUSLARARASI ANTLAŞMALAR VE BAĞLAYICI OLMAYAN BELGELER 57

2.1.1 1982 Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi 57
2.1.2 Kutup Kodu (Polar Code) 59
2.1.3 Svalbard Antlaşması 62
2.1.4 Ilulissat Deklarasyonu 65

2.2 BÖLGE DEVLETLERİNİN ARASINDAKİ DENİZ ALANLARININ SINIRLANDIRILMASINA İLİŞKİN ANTLAŞMALAR 67

2.2.1 Danimarka ve Kanada Kıt’a Sahanlığı Sınırlandırma Anlaşması 1973 67
2.2.2 Arktik İş Birliği Anlaşması 1988 69
2.2.3 Bering Denizi Anlaşması 1990 70
2.2.4 Danimarka – Norveç Kıt’a Sahanlığı Anlaşmaları 72
2.2.5 Barents Deniz Sınır Antlaşması 2010 75

2.3 ARKTİK DEVLETLERİ ARASINDAKİ DENİZ KİRLİLİĞİNE İLİŞKİN ANTLAŞMALAR 77

2.3.1 Arktik Devletleri Arasındaki Deniz Kirliliğine İlişkin Çok Taraflı Antlaşmalar 78
2.3.1.1 Helsinki Sözleşmesi 1992 78
2.3.1.2 Kopenhag Anlaşması 1998 78
2.3.2 Bölge Devletleri Arasındaki Deniz Kirliliğine İlişkin İki Taraflı Antlaşmalar 79
2.3.2.1 Danimarka ve Kanada Arasındaki 1983 Deniz Çevresine İlişkin İş Birliği Anlaşması 79
2.3.2.2 Amerika Birleşik Devletleri Hükümeti ile Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği Hükümeti Arasında 1989 Bering ve Chukchi Denizlerinde Acil Durumlarda Kirlilikle Mücadelede İş Birliği Anlaşması 81
2.3.3 Bölge Devletleri Arasındaki Deniz Kirliliğine İlişkin Ortak Acil Durum Planları 82
2.3.3.1 Danimarka– Kanada Olası Acil Durum Planları 82
2.3.3.2 Amerika Birleşik Devletleri ve Kanada arasındaki 2003 (1983) Birleşik Olası Deniz Kirliliği Planı 84
2.3.3.3 Bering ve Çukçi Denizlerinde Kirliliğe Karşı 1997 Ortak Acil Durum Planı 84

3. BÖLÜM – ARKTİK İŞ BİRLİĞİ ÇERÇEVESİNDE KURULAN HÜKÜMETLERARASI FORUMLAR

3.1 ARKTİK ÇEVRE KORUMA STRATEJİSİ 87

3.2 ARKTİK KONSEYİ 90

3.3 ARKTİK KONSEYİ VE ESNEK HUKUK 93

3.4 ARKTİK KONSEYİ ÇATISI ALTINDA YAPILAN ULUSLARARASI ANLAŞMALAR 95

3.4.1 Arktik Hava ve Deniz Arama ve Kurtarma İş Birliği Anlaşması 95
3.4.2 Arktik Deniz Petrol Kirliliğine Karşı Hazırlık ve Müdahale İş Birliği Anlaşması 97
3.4.3 Arktik Uluslararası Bilimsel İş Birliğini Artırma Anlaşması 98

3.5 ARKTİK KONSEYİ’NİN KURULUŞUNDAN GÜNÜMÜZE DEĞİŞİMİ 101

3.6 ARKTİK KONSEYİ’NDE GÖZLEMCİ STATÜSÜNDE OLAN KURULUŞLAR 106

3.7 ARKTİK KONSEYİ’NDE YERLİ HALKLARIN STATÜSÜ 109

4. BÖLÜM – ARKTİK’İN ULUSLARARASI DENİZ HUKUKU REJİMİ

4.1 KUZEY BUZ DENİZİNDEKİ DOĞAL KAYNAK ZENGİNLİĞİ 113

4.2 ARKTİK VE TERRA NULLİUS KAVRAMI 115

4.3 BÖLGEDEKİ KIYI DEVLETLERİNİN ARKTİK STRATEJİLERİ 117

4.3.1 Amerika Birleşik Devletleri 117
4.3.2 Danimarka 120
4.3.3 Kanada 120
4.3.4 Norveç 122
4.3.5 Rusya 123

4.4 BMDHS VE YAPILAGELİŞ HUKUKU ÇERÇEVESİNDE DENİZ ALANLARI 124

4.5 BÖLGE DEVLETLERİNİN HAK İDDİALARI VE UYUŞMAZLIKLARI 131

4.6 ARKTİK DENİZ YOLLARININ KULLANILMASI 136

4.6.1 Bering Boğazı’nın Hukuki Rejimi 138
4.6.2 Kuzeybatı Geçidi (Northwest Passage) 140
4.6.3 Kuzey Deniz Yolu (North Sea Route) 143
4.6.4 Transpolar Deniz Yolu (Transpolar Sea Route) 146

4.7 ARKTİK DENİZ ALANLARI ÜZERİNDEKİ HAVA SAHALARININ HUKUKİ REJİMİ 147

-Sonuç 151

-Kaynakça 155

-Kavramlar Dizini 173