1805-1848 yılları arasında Mısır valiliği görevini yürüten Kavalalı Mehmet Ali Paşa, XIX. yüzyılın ilk yarısında gerek Osmanlı Devleti gerekse Avrupa tarihine yön veren oldukça önemli bir karakter olarak tarih sahnesinde yerini aldı. Mısır’da uyguladığı başarılı reformlar sonucunda büyük bir ekonomik, siyasi ve askeri güce erişti. 1821 yılında Mora Yarımadası’nda başlayan ve kısa bir süre içerisinde Ege ve Akdeniz’deki adalara kadar yayılan Rum isyanları karşısında, Osmanlı yönetimi aldığı tüm önlemlere rağmen başarılı olamayınca Sultan II. Mahmud, Mısır’da büyük bir ekonomik ve askeri güç oluşturan Mehmet Ali Paşa’dan yardım istemek zorunda kaldı. Avrupalı subayların eğitiminden geçen düzenli ve disiplinli Mısır birlikleri, isyanları bastırmak amacıyla görev aldıkları her bölgede, kısa bir süre içerisinde başarıya ulaştı. Mısır kuvvetlerinin başarılı harekâtlara imza atması, Mehmet Ali Paşa’nın nüfuzunun daha da artmasına ve kimi zaman II. Mahmud ile aralarında gerginlik yaşanmasına yol açtı. Eserimizde Mehmet Ali Paşa’nın sadaretle olan ilişkisinin sınırlarını belirleyen bu askeri ve siyasi süreç, ayrıntılı bir şekilde incelemeye tabi tutularak 1831 yılında isyan etmesinin altında yatan temel nedenler ortaya çıkarılmaya çalışıldı.

-TABLOLAR DİZİNİ  9

-KISALTMALAR 11

-ÖN SÖZ 13

-GİRİŞ 17

1. Literatür Değerlendirmesi 24

1.BÖLÜM – KAVALALI MEHMET ALİ PAŞA’NIN SİYASİ VE ASKERİ HAYATI

1.1. Mehmet Ali Paşa’nın Hayatı ve Ailesi 35

1.1.1. Doğumu 35

1.1.2. Kökeni ve Ailesi 39

1.1.3. Çocukluk ve Gençlik Yılları 45

1.2. Askeri ve Siyasi Hayatı 46

1.2.1. Mısır’daki İlk Yılları: Valiliğe Giden Süreç 46

1.2.2. İktidarını Sağlamlaştırması 62

1.2.3. Valilik Döneminin İlk Askeri Zaferi: İngiliz Harekâtı 66

1.2.4. Memluk Kale Katliamı 70

1.2.5. Vehhabi Seferi 72

1.2.6. Sudan Seferi 76

1.3.  Paşa’nın Birinci İsyan Dönemi 78

1.3.1. Suriye Seferi 78

1.3.2. Konya Savaşı 85

1.3.3. Avrupalı Devletlerin İsyan Sürecine Dâhil Olmaları ve Kütahya Anlaşması 87

1.4.  Paşa’nın İkinci İsyan Dönemi 95

1.4.1. Nizip Savaşı’na Kadar Yaşanan Gelişmeler ve Nizip Savaşı  95

1.4.2. Batılı Güçlerin Müdahalesi: Londra Konferansı 100

1.4.3. Sorunun Kesin Çözüme Kavuşturulması ve Mısır’ın Yeni Statüsü 102

1.5.  Mehmet Ali Paşa’nın Son Yılları ve Ölümü 106

2.BÖLÜM – MEHMET ALİ PAŞA’NIN İKTİDARININ TEMELLERİ

2.1. Mısır’da İdari Yapının ve Bürokrasinin Yeniden İnşası 113

2.2.  Tarım, Ticaret ve Sanayi 129

2.3.  Askeri Reformlar 148

2.3.1. Cihadiye Ordusunun Kuruluşu 148

2.3.2. Askere Alma Yöntemleri ve Zorunlu Askerlik Uygulamasına Karşı Tepkiler 156

2.3.3. Donanma 161

2.4.  Eğitim ve Kültür Reformu 166

2.4.2. Askeri ve Sivil Okullar 170

2.4.3. Bulak Matbaası, Vekayi-i Mısriyye ve Tercüme Faaliyetleri 179

3.BÖLÜM – 1821 MORA İSYANI

3.1. Rum Ayaklanmalarının Temel Nedenleri 185

3.1.1. Avrupa Devletlerinin Rumlar Üzerindeki Etkileri 185

3.1.2. Rum Aydınlanma Hareketi 197

3.1.3. Rum İhtilal Cemiyetleri 208

3.2. Rum Bağımsızlık Mücadelesi 217

3.2.1. İlk Başarısız İsyan Girişimi: Eflak ve Boğdan İsyanı 217

3.2.2. Mora İsyanı 225

3.2.2.1. Mora Yarımadası’ndaki İsyan Hareketleri 225

3.2.2.2. İsyanın Akdeniz ile Ege Adaları’na ve Anadolu Sahillerine Yayılması 234

4.BÖLÜM – RUM İSYANLARI SÜRECİNDE MEHMET ALİ PAŞA

4.1. İsyanın İlk Yıllarında Mehmet Ali Paşa’nın Faaliyetleri 245

4.1.1.  Hazine-i Amire ve Kara Ordusu ile Donanmaya Yönelik Lojistik Destek 247

4.1.1.1. Tophane-i Amire ve Baruthane-i Amire’ye Yaptığı Yardımlar 247

4.1.1.2. Zahire Yardımı 250

4.1.1.3. Osmanlı Maliyesine Yaptığı Yardımlar 256

4.2.  Osmanlı-Mısır Donanmasının Müşterek Harekâtları 258

4.3.  Girit İsyanının Mısır Kuvvetleri Tarafından Bastırılması 267

4.4.  Kıbrıs Adası’nın Muhafaza Altına Alınması 285

4.5.  Mehmet Ali Paşa’nın Mora İsyanını Bastırmak Üzere Görevlendirilmesi 290

4.5.1. İbrahim Paşa’nın Mora’ya Sevki İçin Yapılan Hazırlıklar  301

4.5.2. İbrahim Paşa’nın Akdeniz’de Donanma-yı Hümayun ile Birlikte Yürüttüğü Harekâtlar ve Mora’ya Ulaşması 305

4.5.3. İbrahim Paşa’nın Mora Harekâtı 315

4.5.3.1. Moton, Koron ve Navarin’in Zaptı 315

4.5.3.2. Arkadya, Kalamata, Androsa, Küçük Manya ve Nişi’nin Zaptı  320

4.5.3.3. Trepoliçe’nin Zaptı 323

4.5.3.4. Misolongi’nin (Misolnik) Yeniden Fethi 328

4.5.4. İbrahim Paşa ile Hüsrev Paşa Arasında Yaşanan Sorunlar ve Hüsrev Paşa’nın Görevinden Azledilmesi 343

4.5.5. İbrahim Paşa’nın Misolongi’nin Fethinden Sonraki Faaliyetleri  351

4.6. Rum İsyanına Avrupa Devletlerinin Müdahaleleri 358

4.6.1. 1825 Petersburg Protokolü 362

4.6.2. Akkerman Sözleşmesi 364

4.6.3. 1826 Petersburg Protokolü 366

4.6.4. Lord Cochrane’in İskenderiye Saldırısı 369

4.6.5. 1827 Londra Protokolü 373

4.6.6. Navarin Deniz Savaşı 375

4.7. Mehmet Ali Paşa’nın Mora’dan Kuvvetlerini Çekmesi 388

-SONUÇ 403

-KAYNAKÇA 411

-DİZİN  433