ÖNSÖZ

Bugünü anlayabilmenin ve geleceği şekillendirmenin yolu geçmişi doğru olarak öğrenmek ve değerlendirmekle mümkündür. Tarihte cereyan etmiş büyük savaşların, insanlık tarihinde derin izler bırakan sosyal ve ekonomik olayların tarihî gelişimini ve bunların temelinde yatan faktörleri tanımak, günümüzde yahut gelecekte yaşanacak olan problemleri anlama ve değerlendirebilme yeteneği kazandırır. Çıkan sorunlara çare üretebilme kabiliyeti sağlar. Deniz savaşlarındaki zaferleri ve mağlubiyetleri öğrenmenin ve onlardan dersler çıkarmanın da günümüze ve geleceğe dair yeni denizcilik perspektifleri oluşturacağı şüphesizdir.

Bu çalışma, Türklerin Anadolu’ya gelip denizlere ulaşmaları ile birlikte denizlerdeki hâkimiyet mücadelesini konu edinmektedir. Türklerin icra ettikleri deniz harpleri, bir deniz devleti olma yolunda gösterdikleri gayret, deniz kuvvetleri teşkilatının kurumsallaşması, gemi inşasında ve tedarikinde yaşanan gelişmeler çalışmanın temel konuları arasında yer almaktadır.

Kara topraklarının bittiği yerde başlayan denizleri ayırıcı bir unsur olarak gören devletler bu bakış açısının çok büyük zararını görmüşlerdir. Denizler için politikalar oluşturarak onu kendi menfaatlerine uygun şekilde değerlendiren devletler ise hem uzun ömürlü olmuşlar hem de bu yaklaşımlarından büyük faydalar elde etmişlerdir.

Bu kitap yukarıda değinilen hususlar dikkate alınarak Türklerin denizcilik alanında sağladıkları ilerlemeleri, bilhassa denizlerde yaptıkları savaşlarda elde ettikleri başarıları yahut mağlubiyetleri tarihi bir bakış açısıyla incelemeyi hedeflemektedir. Çalışmada Türk denizciliğine dair öne çıkan tarihi olaylar, başta harekât olmak üzere idari, teşkilat, teçhizat ve teknolojik gelişmeler bağlamında ele alınmıştır.

Bir zamanlar bölgenin en iyi tersane ve gemi inşa tezgâhlarına sahip olan ve bir deniz imparatorluğu olarak ün salan Türk denizciliği, şüphesiz ciltlerce kitaba konu olacak kadar zengin bir birikime ve malzemeye sahiptir. Dolayısıyla bu çalışmada ele alınan her bir başlık, esasında ayrı bir kitap olarak yazılmayı hak etmektedir. Fakat biz, eskilerin, “Ne eksik, ne fazla” anlamında kullandıkları “Efrâdını câmi’ ağyârını mâni” düsturundan hareketle konuları olabildiğince özetlemeye çalıştık. Konuları detaylı incelemek isteyenler için dipnotlarda ilgili kaynaklara yönlendirme yapılmıştır.

Bu çalışma, Milli Savunma Üniversitesi Deniz Harp Enstitü Müdürü’nün önerisi ile ortaya çıkmıştır. Eserin hazırlanma ve tamamlanmasına yönelik süreçteki teşvik ve desteği için kendisine müteşekkirim. Eserin yayınlanması hususundaki desteği için Milli Savunma Üniversitesi Rektörü sayın Prof. Dr. Erhan Afyoncu hocamıza da ayrıca teşekkür ederim.

Dr. Mehmet KORKMAZ

MSÜ Deniz Harp Enstitüsü

Harp Tarihi Ana Bilim Dalı Öğr. Ü.

İstanbul, Ağustos 2022

-Sunuş 9

-Önsöz 11

-Kısaltmalar 13

-Giriş 17

A. OSMANLI ÖNCESİ TÜRK DENİZCİLİĞİ

1. Büyük Selçuklular Dönemi Denizciliğine Genel Bir Bakış (1038-1157) 23

2. Anadolu Selçukluları Döneminde Denizcilik (1075-1308) 25

3. Batı Anadolu’daki Denizci Beylikler 26

4. İlk Türk Denizcileri 28

a. Çaka Bey 28

b. Umur Bey 30

B. OSMANLI DEVLETİ’NDE DENİZCİLİK FAALİYETLERİ

1. İlk Denizcilik Faaliyetleri ve Gelibolu Deniz Üssü 35

2. Devletten İmparatorluğa Osmanlı Denizciliği: Fatih Sultan Mehmed Han Döneminde Türk Donanması 37

a. İstanbul Kuşatmasında Donanmanın Rolü 37

b. Ege Denizi’nde Osmanlı – Venedik Mücadelesi: Boğazönü Adalarının Fethi 41

c. Midilli Seferi (1462) 41

d. Trabzon Seferi ve Karadeniz’in Türk Gölü Hâline Gelmesi 42

e. Osmanlı-Venedik Savaşları 43

f. Pulya Seferi 44

3. II. Beyazid Devri (1481-1512) Osmanlı Denizciliği: Akdeniz Hakimiyetinden Hint Okyanusu’na 45

a. Arnavutluk Seferi ve Mora Kalelerinin Fethi 47

b. Midilli Seferi 49

4. 16. ve 17. Yüzyılda Tersâne-i Âmire’nin Genişletilmesi ve Gemi İnşa Faaliyetleri 49

5. Osmanlı Denizciliğinin Zirvesi: Akdeniz’de Osmanlı Hâkimiyeti 53

a. Rodos’un Fethi 53

b. Barbaros Kardeşler 54

c. Preveze Deniz Savaşı 56

6. Osmanlı-İspanyol Mücadelesi ve Fransa’ya Denizden Yapılan Birinci Yardım 62

7. Trablusgarb Seferi 64

8. Piyale Paşa’nın Cerbe’yi Fethi (30 Temmuz 1560) 66

9. Malta Kuşatması (1565) 68

10. Kıbrıs’ın Fethi (1571) 71

11. İnebahtı Deniz Savaşı (7 Ekim 1571) 76

12. Tunus’un Fethi (1574) 81

13. Osmanlı İmparatorluğu’nun Kızıldeniz ve Hint Okyanusu’na Açılması 82

14. Ünlü Osmanlı Korsan Denizcileri ve Akdeniz’de Korsanlık 88

a. Kemal Reis (ö. 1510) 88

b. Kılıç Ali Paşa (ö. 1587) 90

c. Akdeniz’de Garp Ocakları Korsanlığı (1580-1624) 91

d. Adriyatik’te Korsanlık 92

15. Karadeniz’de Kazak Deniz Akınları 93

16. Girit Üzerinde Osmanlı-Venedik Çekişmesi: Osmanlıların Çeyrek Asır Süren Girit Seferi (1645-1669) 95

a. Girit Seferinin Krize Dönüşmesi 98

b. Girit Seferinin Sonuçları 100

17. Girit’i Kaybeden Venediklilerin Mora Seferi (1685) 101

18. Mezemorta Hüseyin Paşa ve 1701 Tarihli Bahriye Kanunnâmesi 103

19. Çeşme Deniz Savaşı (6 Temmuz 1770) 105

20. Çeşme Deniz Savaşı Sonrası Donanmanın Takviyesi ve Kaptan-ı Derya Cezayirli Gazi Hasan Paşa’nın Faaliyetler 109

21. 1787-1792 Osmanlı-Rus Harbi Deniz Cephesi 110

C. MODERNLEŞME DÖNEMİ OSMANLI DENİZCİLİĞİ

1. Sultan III. Selim Devri Reformları (Nizam-ı Cedid) Kapsamında Osmanlı Donanmasında Modernleşme Çabaları (1789-1807) 115

a. Modern Askerî Teknik Okullar Kapsamında Mühendishane-i Bahr-i Hümayun (Bahriye Mektebi)  116

b. Denizciliğe Dair Diğer Düzenlemeler 117

c. Akdeniz’de Değişen Dengeler Bağlamında Zoraki İttifaklar: Osmanlı-Rus ve Osmanlı-İngiliz İttifakları (1798-1799) 120

2. Sultan II. Mahmud Dönemi Denizciliği (1808-1839) 124

a. Navarin Deniz Savaşı (20 Ekim 1827) 125

b. Osmanlı Devleti’nde İlk Buharlı Gemiler 129

3. Sultan Abdülmecid Döneminde (1839-1861) Osmanlı Donanması: 1853 Sinop Baskını ve Kırım Savaşı  131

4. Sultan Abdülaziz Dönemi Denizciliği (1861-1876) 138

5. Sultan II. Abdülhamid Dönemi Denizcilik Politikası (1876-1909) 146

a. 93 Harbi’nde Osmanlı Donanması 146

b. 93 Harbi’nden Sonra Donanmadaki Zırhlı Gemilerin Haliç’e Çekilmesi Meselesi 154

c. Büyük Bir Deniz Kazası: Ertuğrul Fırkateyni Faciası 161

d. 1897 Osmanlı-Yunan Harbi’nde Osmanlı Donanması 162

e. Osmanlı Devleti ile Fransa Arasında 1901 Krizi ve Fransa’nın Midilli Adası’nı İşgali 166 

D. İKİNCİ MEŞRUTİYET’TEN MİLLİ MÜCADELE’YE TÜRK DONANMASI

1. 1911-1912 Osmanlı-İtalya Harbi Harbi Deniz Cephesi Faaliyetleri 172

2. 1912-1913 Balkan Harbi’nde Osmanlı Donanması 173

3. Birinci Dünya Harbi’nde Osmanlı Donanması 176

a. Karadeniz’deki Harekât 176

b. Çanakkale Boğazı ve Marmara Denizi’nde Harekât 177

4. Milli Mücadele Dönemi Deniz Cephesi 181

-Türk Denizcilik Tarihi Kronolojisi 184

-Kaynakça 203