Osmanlı İmparatorluğunun çalkantılı son asrında, bir devlet adamının portresi… Kaptan-ı Derya Mahmud Paşa’nın oğlu olan Ahmed Râtib, Bahriye Mektebi’ndeki başarısıyla babasının izinden gitti. II. Abdülhamid’in tahta çıkışıyla sarayın bendegân zümresine dâhil oldu. Padişahın güvenini kazanarak çok kısa süreliğine de olsa önce bahriye nazırı ardından Osmanlı’nın stratejik vilayetlerinden Hicaz’a vali olarak atandı.

15 yıl gibi uzun bir süre görev yaptığı vilayette Mekke emirleri, bedevi şeyhleri ve merkezî hükümetle kurduğu karmaşık ilişkiler, Paşa’yı hem güçlü bir idareci hem de kimi eleştirilerin odağı hâline getirdi. Müşir Ahmed Râtib Paşa’nın hayat hikâyesini merkeze alan bu eser, aynı zamanda geç dönem Osmanlı bürokrasisinin, merkez-taşra ilişkilerinin, hilafet siyasetiyle şekillenen Hicaz idaresinin ve bu dönemin dış politika gerilimlerinin bir panoraması. İngiliz nüfuzu karşısında Mekke emirleriyle kurulan kırılgan ittifaklar, hac organizasyonları, demiryolu projeleri, telgraf hattı tartışmaları ve İttihad-ı İslâm siyasetinin Hicaz’daki yansımaları, Paşa’nın görev süresinde İmparatorluğun karşılaştığı yapısal sorunların izdüşümleri olarak bu anlatıda yerini buluyor.

“Bir Osmanlı Paşasının Portresi: Hicaz Valisi Ahmed Râtib Paşa (1846-1913)”, titizlikle derlenmiş arşiv belgeleri, hatırat türü eserler ve dönemin basın kaynakları ile örülen bir biyografi, sadece bir valinin değil, bir devrin hikâyesi…

-Önsöz 9

Giriş – İkbalden İdbara: Bir Devlet Adamı Olarak Ahmed Râtib Paşa’nın Portresi 15

ı. Bölüm

-Aile, Eğitim ve Askerî Kariyerin İlk Dönemi 23

-Kaptan-ı Derya Mirza Topçubaşızâde Mahmud Paşa 23

-Askerî Kariyerinin İlk Dönemi 27

-Teftiş-i Umumi-i Askerî Komisyonu Azalığı 30

-İki Gün Süren Bahriye Nazırlığı 40

-Mısır’a Gönderilen Ali Nizami Paşa Heyetindeki Görevi 42

-Mısır’dan Hicaz Vilayetine Gönderilmesi: Dönüş Yolunda Şam ve Beyrut İzlenimleri 46

-Mahmud Celalettin Paşa ile Birlikte Girit Müfettişliği Vazifesi 52

-Teftiş Maksadıyla İkinci Defa Hicaz Vilayetine Gönderilmesi 63

-Üçüncü Defa Teftiş Maksadıyla Hicaz’a Görevlendirilmesi ve Hicaz Vali Vekilliğine Tayini 76

II. Bölüm

-Ahmed Râtib Paşa’nın Hicaz Valilikleri 81

-Bahriyeden Mülkiyeye Amirallikten Valiliğe: Birinci Hicaz Valiliği Dönemi 81

-Ahmed Râtib Paşa’nın ve Mekke Emiri’nin Kurdukları Hamidiye Vapur Şirketi 90

-Ahmed Muhtar Paşa’nın Hicaz Vilayeti’nin İdaresine Dair Eleştirisi Üzerine Ahmed Râtib Paşa’nın Tepkisi 92

-Ahmed Râtib Paşa ile Sadrazam Cevad Paşa Arasında Yaşanan Polemik 98

-Valilikten Azli 111

-İkinci Hicaz Valiliği 113

-Askerî Sorunlar 118

-İdari Sorunlar 132

-Vali-Şerif İlişkisi: Râtib Paşa ile Avnürrefik Paşa’nın İdare Anlayışı 136

-Râtib Paşa’nın İstanbul ile İlişkisi: Rakipleri ve Hasımları 146

-Dış Politikada Bir Siyaset Aracı Olarak Hac ve Hicaz Vilayetine Yönelik İngiliz Politikası 155

III. Bölüm

-Ahmed Râtib Paşa’nın Valilikteki Son Yılları 163

-Hicaz Telgraf Hattının İnşasında Merkez-Taşra Anlaşmazlığı 164

-Merkez-Taşra Arasındaki Dengenin Zedelenmesi Sürecinde Râtib Paşa’nın Tutumu 183

-Hamidiye Hicaz Demiryolu İnşası ve Yaşanan Sorunlar 186

-II. Meşrutiyet’in İlanının Hicaz’daki Yansımaları ve Valilikten Azli 203

-İstanbul’a Celbi Ve Tutuklanması 218

IV. Bölüm

-Ahmed Râtib Paşa’nın Sürgün Hayatı, Vefatı ve Şahsiyeti 225

-Sürgüne Gönderilmesi, Paris’e Firarı ve Vefatı 225

-Şahsiyeti ve Hayat Tarzı 232

-Hakkındaki İtham ve İddialar 237

-Çocukları 244

-Köle ve Cariyeleri Meselesi 253

-Acıbadem’deki Köşkü 256

-Sonuç 261

-Ekler 269

-Kaynakça 273

-Dizin 285