İktisadî faaliyetler finans, hizmet ve dış ticaret gibi başlıklara ayrılabilmektedir. Osmanlı Devleti’ndeki Amerikan iktisadî faaliyetlerinin incelendiği bu kitap ise özellikle dış ticaretin varlığına odaklanmıştır. Zira, ilişkilerin bu başlık etrafında şekillendiği tespit edilmiştir. Kitap dört bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümün ilk kısmında hukukî metinlerin teknik olarak ne söyledikleri ve sahada hangi sonuçları ürettikleri anlatılmaktadır. Bu nedenle de detay ağırlıklı bir bölümdür. İkinci kısmında ise siyasi konular ele alınmıştır. İkinci ve üçüncü bölümlerde iki ülke arasında gidip gelen ürünlere odaklanılmış ve emtia tarihi merkezli bir okuma yapılmıştır. Kanaatimizce kitabın en can alıcı kısmı olan dördüncü bölümse ticarete dair önce pazarlama perspektifiyle bir bakış sunmakta, devamındaysa organizasyonun yapı sökümünü yapmaktadır. Bu sökümün içinde misyonerler, azınlıklar, dağıtım ağının seçimi, üretilen ticaret hacminin özellikleri ortaya konulmaktadır.

Bu kitap İstanbul Üniversitesi’nde savunduğum doktora tezine dayanmaktadır. Konuyu bazen öğrenciler danışmanlara önerirken, bazen de tam tersi olabilmektedir. Bu ağırlıkta bir incelemenin altından kalkabileceğimi düşünen saygıdeğer hocam Doç. Dr. Metin Ünver’in yönlendirmesi olmasaydı böyle bir çalışma vücuda gelmeyecekti. Konu hem coğrafya hem sene hem ürün hem de kaynak çeşitliliği baz alınırsa geniş olarak kabul edilebilir. Bunun üstesinden gelebilmek için, izleme komitesindeki hocalarımın da yönlendirmesiyle, akademik anlamda tarih ve işletme/pazarlama bölümlerindeki eğitim geçmişimin yanı sıra dış ticaret sektöründe emek verdiğim on seneyi de arka planda değerlendirdim. Danışman Hocamın söylediği en küçük cümleler dahi Büyük Patlama etkisiyle önümde muazzam kapılar açtı. 2018-2024 arasında benim için oldukça uzun olan bu süreç sonunda tarih bilimine küçük de olsa katkı sunmuş olmayı umuyorum. Bu noktada desteklerini esirgemeyen Metin Hocamın müstesna yerini vurgulamalıyım.

Bu çalışmanın ideal bir seviyeye gelmesinde katkıları olan her biri alanında uzman jüri üyesi hocalarıma çok teşekkür ediyorum. Prof. Dr. İsmail Hakkı Kadı iktisadî perspektiften süreç boyunca önemli katkılar sağladı. Prof. Dr. Mahir Aydın’ın özellikle usule dair yönlendirmeleri önemliydi. Türkiye’de Amerika çalışmaları denilince akla ilk gelen bilim insanı olan Prof. Dr. Çağrı Erhan’a katkıları için teşekkür ediyorum. Özellikle diplomasi konusunda uzmanlığı ile yolumu aydınlatan Prof. Dr. Namık Sinan Turan’a minnettarım.

Çalışmaya katkı veren kıymetli dost ve arkadaşlarımı da anmadan geçemeyeceğim: Bana iktisadî konularda yol gösteren, tüm grafiklerimi ve üzerine yaptığım analizlerimi inceleyen uluslararası iktisatçı Prof. Dr. Burcu Berke; yine dördüncü bölümü okuyup değer katan pazarlama akademisyeni Doç. Dr. Osman Özdemir; araştırma yöntemleri üzerine istişarelerde bulunduğum felsefe tarihçisi Dr. Öğr. Üyesi Nazan Yeşilkaya; idarî konularda yardımlarını esirgemeyen Arş. Gör. Serdar Sevmezler ve Dr. Semih Sefer’e şükranlarımı sunuyorum. İsimlerini andığım her bir kişinin varlığı süreç boyunca bana büyük güç verdi.

Bu çalışmayı vücuda getirmek beni olgunlaştıran bir eylem oldu. Bununla beraber altı yıl yaşlandığımı söyleyebilirim. Geriye dönüp baktığım zaman ailemle geçirebileceğim kıymetli zamanlardan feragat ettiğimi itiraf etmeliyim. Fakat ailemdeki herkes benim hep bir doktor olmamı istemişlerdi. Bu noktada annemin ve babamın üzerimde var olan emeklerini anlatmaya kelimelerim kifayetsiz kalır. Onlar için “eğitim” dendiği zaman akan sular durmaktaydı. Her ne kadar hep karşılıksız verseler de bu kitapla onlara vefa borcumu ödeyebilmiş olmayı umuyorum. Eşimle evlilik sürecimiz boyunca yaptığım çalışma büyük bir başlık olarak hayatımızda var oldu. Bu nedenle kendisi zaman konusunda epey bir fedakârlıkta bulunmak zorunda kaldı. Belki birlikte daha çok vakit geçirebilir; seyahat edebilir ve film izleyebilirdik. Kendisinden çaldığım bu zamanı telafi etmeyi umuyorum. Eşim Doç. Dr. Merve Saçlı’ya da hem süreçte hem de son okumadaki akademik desteği için oldukça teşekkür ediyorum.

Son olarak, uzun bir araştırma sürecinin ürünü olan bu kitabın okuyucusuyla buluşmasını mümkün kılan Filiz Kitabevi’nin sahibi ve Genel Yayın Yönetmeni Oğuzhan Oruç beyefendiye teşekkürlerimi sunuyorum.

Namık Saçlı

-ÖNSÖZ VII

-TABLOLAR LİSTESİ XV

-GRAFİKLER LİSTESİ XIX

-KISALTMALAR LİSTESİ XXIII

-GİRİŞ 1

BİRİNCİ BÖLÜM – OSMANLI DEVLETİ-ABD İLİŞKİLERİNİN HUKUKÎ TEMELLERİ

1.1. 1830 Antlaşması ve Sonuçları 15

1.1.1. 1830 Antlaşmasında Vergi 16

1.1.2. 1830 Antlaşmasında Dördüncü Madde Meselesi 22

1.1.3. 1830 Antlaşmasında Konsolosluklar 31

1.1.4. 1830 Antlaşmasında Karadeniz 32

1.1.5. 1830 Antlaşmasının Diğer Maddeleri 33

1.2. 1862 Antlaşması ve Sonuçları 35

1.2.1. 1862 Antlaşmasında Gümrük Vergileri ve Tarifeler 37

1.2.2. 1862 Antlaşmasında Yasaklar 45

1.2.3. 1862 Antlaşmasında Dâhilî Vergiler 49

1.2.4. 1862 Antlaşmasında Gemiler, Limanlar, Seyrüsefer ve Boğaz Geçişleri 52

1.2.5. 1862 Antlaşmasında Transit Ticaret 55

1.2.6. 1862 Antlaşmasında Tanınan Haklar, Eşitlik ve Amerikan İthalatı 56

1.2.7. 1862 Antlaşmasının Uygulamaya Dönük Hükümleri 58

1.3. 1862 Antlaşmasının Fesih ve Yenileme Çalışmaları 61

1.4. 1874 Antlaşmaları 77

1.4.1. Tebdîl-i Tâbiyyet Antlaşması ve Yabancıların Emlâk Tasarrufuna Dair Mazbata 78

1.4.2. Tebdîl-i Tâbiyyet Antlaşması’nın 1875 Tarihli Tashîhi 82

1.4.3. Tebdîl-i Tâbiyyet Antlaşması’nın İçeriği 85

1.4.4. İâde-i Mücrimîn Antlaşması’nın İçeriği 87

1.4.5. Tebdîl-i Tâbiyyet Antlaşması’nda Onay Sorunu ve Kriz 88

1.4.6. Birinci Gemi Krizi ve Sonrasında Tebdîl-i Tâbiyyet Meselesi (1895) 100

1.5. 1905-1907 Vergileri, Diplomatik Savaş ve İkinci Gemi Krizi. 108

İKİNCİ BÖLÜM – OSMANLI DEVLETİ’NİN ABD’YE İHRACATI

2.1. Dokuma Hammaddesi, Ürünleri ve Atıkları 116

2.1.1. Yün 116

2.1.2. Halı ve Kilim 130

2.1.3. Paçavra 138

2.1.4. Geleneksel El İşçiliğinden Ürünler 140

2.1.5. Diğer Tekstil Hammaddesi ve Ürünleri 142

2.2. Bitkisel Ürünler 144

2.2.1. Meyan Kökü 145

2.2.2. Kuru Meyveler 153

2.2.3. Afyon 165

2.2.4. Diğer Bitkisel Ürünler 171

2.2.4.1. Yağlı Tohum ve Meyveler 171

2.2.4.2. Bitkisel Zamklar ve Reçineler 172

2.2.4.3. Kahve 174

2.2.4.4. Boya ve Tabaklamada Kullanılan Bitkisel Ürünler 174

2.2.4.5. Çeşitli Bitkisel Ürünler 176

2.3. Keçi Derisi 177

2.4. Yaprak Tütün 181

2.5. Gül Yağı 185

2.6. Mineral Maddeler 189

2.6.1. Zımpara Taşı 190

2.6.2. Krom Cevheri (Kromit Hadid) 194

2.6.3. Diğer Mineral Maddeler 196

2.7. Diğer İhracat Kalemleri 198

2.7.1. Hayvansal Ürünler 199

2.7.2. Yağlar 201

2.7.3. Alkollü İçkiler ve Çeşitli Hazır Gıda Ürünleri 202

2.7.4. Kimyasal Ürünler 203

2.7.5. Metal Eşya 204

2.7.6. Kauçuk 204

2.7.7. Ahşap 204

2.7.8. Çeşitli Taşlar, Mermer, Seramik, Porselen, Cam ve Boncuklar 204

2.7.9. Diğer Ürünler 204

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM – ABD’NİN OSMANLI DEVLETİ’NE İHRACATI

3.1. Gaz Yağı 209

3.2. Rom ve Diğer Alkollüler 219

3.3. Pamuklular 225

3.4. Yağlar 235

3.5. Demir & Çelik 240

3.5.1. Tel Çivi 242

3.5.2. Diğer Demir ve Çelik Ürünler 245

3.6. Makineler 249

3.6.1. Tarım Alet ve Makineleri 251

3.6.2. Pompalar ve Yel Değirmenleri 263

3.6.3. Buhar Makineleri ve Kazanları 266

3.6.4. Dikiş Makinesi 267

3.6.5. Daktilo 272

3.6.6. Diğer Makineler 272

3.7. Buğday Unu, Buğday ve Nişasta 274

3.8. Deri ve Ayakkabı 287

3.8.1. Deriler, Mamûl Deriler ve Deriden Mamûller 288

3.8.2. Deri ve Lastik Ayakkabılar ile Botlar 290

3.9. Diğer İthalat Kalemleri 295

3.10. ABD’den Osmanlı Devleti’ne İhraç Edilen Üçüncü Ülke Ürünleri 300

3.11. Askerî Nitelikli Alımlar 302

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM – PAZARLAMA, NAKİT AKIŞI, TİCARET VE MİSYONERLİK İLİŞKİSİ

4.1. Pazarlama Stratejileri ve Engelleri Aşma Çabaları 305

4.2. Acenteler ve Faaliyetleri 324

4.3. Taklitçilik 336

4.4. Ödeme Sorunları 339

4.5. Navlun Pazarında Amerikalılar 347

4.5.1. Barber Line ve Sonrası 360

4.6. Bir Tutundurma Aracı Olarak Reklam 369

4.7. Gayrimüslimlerle İlişkiler, Göçün Etkisi 373

4.7.1. Gayrimüslimlerle İlişkiler 373

4.7.2. ABD’ye Göçün Etkisi 381

4.8. Misyonerlik ve Ticaret İlişkisi 385

4.9. Osmanlı-ABD Arasındaki Dolaylı ve Transit Ticaret 407

4.9.1. ABD’nin Osmanlı Menşeli Ürünleri Üçüncü Ülkelerden Dolaylı İthalatı 407

4.9.2. ABD Transit Ticaretinde Osmanlı Emtiası 410

4.10. Genel Dış Ticaret Dengesi 411

-SONUÇ 419

-KAYNAKÇA 423

-EKLER 455

-DİZİN 533