ÖNSÖZ

Bu eserimde, uzun yıllardır Uluslararası Taşıma Hukuku Derslerinde hem İngilizce hem de Türkçe olarak çok severek anlattığım ve çok değerli öğrencilerimin de büyük ilgi duyarak dinlediği, Uluslararası Deniz ve Havayolu taşımacılığı ile Yolcuların Taşınması ve taşımanın zayıf tarafını oluşturan yolcuların hakları konularını detaylı bir şekilde inceledim. Hem değerli öğrencilerim hem de bu konu ile ilgilenen herkese bir katkı sağlamasını dilerim. Bu eserin yazılması aşamasında manevi desteğini her zaman hissettiğim canım annem ve babam Ayfer Paksoy ve Erol Paksoy’a en içten teşekkürlerimi sunarım. Yine bu eseri canım kızım Mira Uçar ve eşim Turgay Uçar’a armağan ediyorum.

Dr. Öğretim Üyesi Ayça UÇAR

Reading University UK

Ocak 2025

ÖNSÖZ iii

BİRİNCİ BÖLÜM

1. TÜRKİYEDE VE DÜNYADA DENİZ YOLU İLE YOLCU TAŞIMASININ TARİHİ GELİŞİMİ  1

1.1. Dünyada Deniz Yolu ile Yolcu Taşımasının Tarihi Gelişimi  1

1.2. Türkiye’de Deniz Yolu ile Yolcu Taşımasının Tarihi Gelişimi 8

2. DENİZ YOLU İLE YOLCU TAŞIMASINI ULUSLARARASI HUKUKTA DÜZENLEYEN HÜKÜMLER 10

2.1. Milletlerarası Sözleşmeler 10

2.1.1. Milletlerarası Sözleşmeler ile İlgili İlk Çalışmalar 11

2.1.2. 1955 Tarihli Madrid Konferansı ve 1961 tarihli Brüksel Sözleşmesi 14

2.1.3. 1974 Tarihli Atina Sözleşmesi 16

İKİNCİ BÖLÜM

1. 2002 TARİHLİ ATİNA PROTOKOLÜ 23

1.1. Protokolün Hazırlanma Aşaması ve Yürürlüğe Girmesi 23

1.2. 2002 Atina Sözleşmesinin Getirdiği Temel Yenilikler 26

1.3. 2002 Atina Sözleşmesinin Uygulanmasına ilişkin IMO Çekince ve Kuralları 31

1.4. 2002 Atina Sözleşmesi ile 1976 Tarihli Deniz Alacaklarına Karşı Mesuliyetin Sınırlandırılması Hakkında 1976 tarihli Milletlerarası Sözleşmeyi Tadil Eden 1996 Protokolü Arasındaki İlişki 34

2. Avrupa Birliği Mevzuatı 36

2.1. Avrupa Birliği Mevzuatı Çerçevesinde Deniz Yolu ve İç Su Yolu yolcularının Haklarına İlişkin 1177/2010 sayılı Tüzüğün Getirdiği Düzenlemeler 40

.2. 2015/2302 sayılı AB Tüzüğü’nün Getirdiği Düzenlemeler 44

2.3. Paket yolculuğu yönetmeliği 46

3. 6102 SAYILI TÜRK TİCARET KANUNU’NDA DENİZ YOLU İLE YOLCU TAŞIMALARINI DÜZENLEYEN HÜKÜMLER 49

3.1. Taşımanın Deniz Yolu ile Gerçekleştirilmesi 51

3.2. Deniz Yolu ile Taşıma Sözleşmesi: Ücret Unsuru 56

3.3. Türk Hukuku 58

3.4. Deniz Yolu ile Taşıma Sözleşmesi: Sözleşmenin Tarafları 60

3.4.1. Yolcu 61

3.4.2. Taşıyan 62

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

1. 2002 TARİHLİ ATİNA SÖZLEŞMESİ UYARINCA YOLCULARIN HAKLARI 65

1.1. Genel Olarak 65

2. DENİZ YOLU İLE YOLCU TAŞIMALARINININ 1974 TARİHLİ ATİNA SÖZLEŞMESİNE AİT 2002 PROTOKOLÜ ÇERÇEVESİNDE İNCELENMESİ 68

2.1.Sözleşmenin Uygulama Alanı 68

2.2. 2002 Atina Sözleşmesi Çerçevesinde Taşıyanın sorumlu Olduğu Haller 72

2.3. Gemi kazasından Doğan Sorumluluk 74

2.4. Yolcunun Bedensel Zarara Uğraması 77

2.5. Kusursuz Sorumluluk 77

2.6. Kusur Sorumluluğu 79

3. 2002 Tarihli Atina Sözleşmesi Uyarınca Genel olarak Gemi Kazası Dışındaki Olaylardan Sorumluluk 80

3.1. Gemi Kazası Dışındaki Diğer Hallerden Doğan Zararlar 82

4. Türk Hukuku Bakımından Deniz Yolu ile Yolcu Taşımalarında Taşıyanın Sorumluluğu 82

5. Zorunlu Sigorta 85

6. COVID-19 Salgınında Yolcu Gemilerinde Seyahat Eden Yolcuların Hakları 89

6.1. COVID-19 salgını Açısından Yolcuların Haklarını Koruyan Avrupa Birliğindeki Düzenlemeler 96

6.2. 2002 Atina sözleşmesi Uyarınca COVID-19 Sebebi ile taşıyanın gemi kazası dışında kalan hallerden dolayı taşıyanın kusur sorumluluğu Kapsamında Hukuki Sorumluluğu İncelenmesi 97

6.3. 2002 Atina sözleşmesi Uyarınca COVID-19 çerçevesinde Zorunlu Sorumluluk Sigortası 102

7. Sonuç 109

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM 1. ULUSLARARASI HAVAYOLU İLE TAŞIMA VE UYGULANACAK HÜKÜMLER 117

1.1. Giriş 117

1.2. Uluslararası Havayolu ile Taşımalarda Uygulanacak Hükümler 118

1.3. 1929 Tarihli Varşova Konvansiyonu 119

1.4. 1955 Tarihli Lahey Protokolü 120

1.5. 1999 Tarihli Montreal Konvansiyonu 121

2. 1999 Tarihli Montreal Konvansiyonu’nun Uygulanma Şartları 124

2.1. 1999 Tarihli Montreal Konvansiyonu’nun Uluslararası Taşımalara Uygulanabilmesi 125

2.2. Taşımanın Hava Aracı ile yapılması Zorunluluğu 129

2.3. Taşımanın Ücret Karşılığında Yapılması 131

2.4. Taraflar Arasında Bir Taşıma Sözleşmesi Bulunması Gerekliliği 133

2.5. Taşımanın Konusu Yolcu, Bagaj veya Yük Olmalıdır 133

3. Montreal ve Varşova Konvansiyonları Bakımından Taşıyıcı 138

BEŞİNCİ BÖLÜM

1. ULUSLARARASI HAVAYOLU TAŞIMALARINDA TAŞIYICININ SORUMLULUĞU 143

1.1. Genel Olarak 143

1.2. Kaza Kavramı ve Sorumluluk 144

1.2.1 Sorumluluk 144

1.2.2 Kaza Kavramı 149

1.3. Taşıyanın Uçağa Biniş ve İnişteki Sorumluluğunun Kapsamı (Embarking and Disembarking) 156

1.4. Manevi Tazminat-Montreal Konvansiyonu 160

1.5. Gecikmeler-Montreal Konvansiyonu 161

1.5.1 Gecikmeler ve Uçuş İptali (Delay and Non-Performance) 164

1.6 Muafiyet (Exoneration) Montreal Sözleşmesi 165

ALTINCI BÖLÜM

1. 1999 TARİHLİ MONTREAL KONVANSİYONU UYARINCA YOLCULARIN HAKLARI 167

2. Avrupa Birliği Yönetmeliği (261/2004 sayılı Konsey Tüzüğü) 168

2.1. Genel Bakış 168

2.2. Yolcunun Uçağa Kabul Edilmemesi 171

2.3. Uçuşların iptal edilmesi 174

2.4. Gecikmeler 177

2.5. Özel sabit oranlı mali tazminat 181

2.6. Olağanüstü durumlar 185

3. COVID-19 salgını ve Yolcuların Hakları 196

3.1. COVID-19 ve Montreal Konvansiyonu (Taşıyıcının Sorumluluğu) 197

3.2. COVID-19 ve Avrupa Birliği Kuralları (Yolcuların hakları) 199

3.3. Değerlendirme 203

4. Sonuç 208

EKLER 227

EK 1: ATHENS CONVENTION RELATING TO THE CARRIAGE OF PASSENGERS AND THEIR LUGGAGE BY SEA, 1974  227

EK 2: PROTOCOL OF 1990 TO AMEND THE ATHENS CONVENTION RELATING TO THE CARRIAGE OF PASSENGERS AND THEIR LUGGAGE BY SEA, 1974  240

EK 3: ATHENfS CONVENTION RELATING TO THE CARRIAGE OF PASSENGERS AND THEIR LUGGAGE BY SEA, 2002  248

EK 4: 1974, YOLCULARIN VE BAGAJLARININ DENİZ YOLU İLE TAŞINMASINA İLİŞKİN ATİNA SÖZLEŞMESİNE AİT 2002 PROTOKOLÜ 269

EK 5: REGULATION (EU) No 1177/2010 OF THE EUROPEAN PARLIAMENT AND OF THE COUNCIL 289

EK 6: PAKET TUR SÖZLEŞMELERİ YÖNETMELİĞİ 314

EK 7: IMO RESERVATION AND GUIDELINES FOR IMPLEMENTATION OF THE ATHENS CONVENTION 324

EK 8: TÜRK TİCARET KANUNU 335

EK 9: 1929 TARİHLİ VARŞOVA KONVANSİYONU 344

EK 10: CONVENTION FOR THE UNIFICATION OF CERTAIN RULES RELATING TO INTERNATIONAL CARRIAGE BY AIR, SIGNED AT WARSAW ON 12 OCTOBER 1929 (WARSAW CONVENTION) 354

EK 11: THE WARSAW CONVENTION AS AMENDED AT THE HAGUE 1955  369

EK 12: THE MONTREAL CONVENTION 1999 (MC99) 383

EK 13: REGULATION (EU) No 261/2004 OF THE EUROPEAN PARLIAMENT AND OF THE COUNCIL 407

KAYNAKÇA  423