Sunuş :

Lise tahsili yaptığım sıralarda, Türkçe olarak yazılmış bir Kıbrıs tarihini görmemiştim. Yabancıların kasıtlı ve tarihi gerçeklere ters düşen iddiaları ile dolu ve Osmanlı Devleti’ni kötüleyen kitapları okumaktan büyük üzüntü duyuyordum. İşte, bu duygularla dolu olarak, İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Tarih-Coğrafya Bölümünde 1933-1937 yılları arasında tahsilimi yaparken, hazırlamak zorunda olduğum 2 tarih tezimin birincisini “Kıbrıs’ın Osmanlılar Tarafından Fethi” ve ikinicisini de “Osmanlılar İdaresinde Kıbrıs” konularında yaptım. Bu çalışmalarımda kullandığım tarihi belgeleri; İstanbul Başvekalet Hazine-i Evrakında (Arşivinde) mevcut olan Mühimme ve Kıbrıs Evkaf Dairesi’nde muhafaza edilmekte olan Mahkeme-i Şer’iye Sicil Defterlerinden, İstanbul’daki kütüphanelerde mevcut olan el yazma tarihlerden, Viyana Milli Kütüphanesindeki el yazma “Zeyrek” tarihinden, Kıbrıs’taki ailelerin özel kütüphanelerindeki kitaplardan ve vesikalardan, Kıbrıs Başpiskoposluğunda mevcut olan 5 Berat’tan temin ettim. Doktora tezi olarak da “Kıbrıs ve Türkler” i hazırladım.

Yabancı tarihçilerin vermiş oldukları hükümleri, arşivlerden çıkardığım belgelerle cevaplandırdım. Muhterem hocalarımın belirttiklerine göre, hazırlamış olduğum tezler, büyük bir kaynak mahiyetinde olmuşlardır. 1939 yılında yayınlamış olduğum “Kıbrıs Tarihi ve Bellibaşlı Antikiteleri” adlı eserim, dünyanın her tarafında ilmi araştırma yapan tarihçiler tarafından bir kaynak eser olarak aranmakta olmuştur. Mezuniyet tezlerimi hazırlarken bana yardımcı olan muhterem Hocam rahmetli Ord. Prof. Dr. Enver Ziya Karal’ın 1981 yılında Boğaziçi Üniversitesi’nin tertiplediği “Atatürk Konferansı”nda görüştüğümüzde: “Alasya! Kıbrıs Tarihi’n hala geçilememiştir.” diyerek, bana iltifat etmiştir. İşte, bu teşvik karşısında ve Cumhurbaşkanımız Sayın Rauf R. Denktaş’ın arzusuna uyarak, “Tarihte Kıbrıs” adlı yeni bir eser hazırlayarak, tarih araştırmacılarına bir kaynak kitap hazırlamayı, yapılması icap eden bir vazife olarak kabul ettim. “Tarihte Kıbrıs” adlı bu kitabımın, her bakımdan tam ve mükemmel olduğunu, hiç bir zaman iddia etmemekle beraber, bir kaynak kitap olarak, ihtiyaca bir ölçüde cevap vereceğini ümit ederim.

Bu kitabımla, Kıbrıs konusunda araştırma yapanlara, tarihimizi öğrenmek isteyenlere yardımcı olabilmiş ve Kıbrıs Türk gençliğine bir mesaj verebilmişsem, küçücük bir hizmet yapabilmiş olmanın sonsuz mutluluğunu duyacağım.

Büyük bir anlayış göstererek, “Tarihte Kıbrıs” adlı bu kitabımı bastırarak, bir kaynak eseri ortaya koyarak, araştırmacıların istifadesine sunan Kıbrıs Türk Kültür Derneği Genel Merkezi Başkanlığına teşekkür ederim.

H. Fikret Alasya

İçindekiler:

-Halil Fikret Alasya’nın Biyografisi

-KKTC Cumhurbaşkanı Rauf R. Denktaş’ın Önsözü

-Önsöz

-İthaf

-Sunuş

BİRİNCİ BÖLÜM – ESKİ DEVİRLERDE KIBRIS

-Kıbrıs Sözünün Kaynağı 1

-Kıbrıs’ın Coğrafi Durumu ve Önemi 1

-Tarih Öncesi Devirlerde Kıbrıs 2

-Tarihi Devirlerde Kıbrıs 2

-Mısırlılar İdaresinde Kıbrıs 3

-Hititler Kıbrıs’ta 3

-Kıbrıs’ta Yunan Sömürgeleri 3

-Fenikeliler İdaresinde Kıbrıs 4

-Asurlular İdaresinde Kıbrıs 4

-Tekrar Mısır İdaresinde Kıbrıs 4

-Persler İdaresinde Kıbrıs 5

-Büyük İskender ve Halefleri İdaresinde Kıbrıs 6

-Roma İdaresinde Kıbrıs 8

-Kıbrıs’ta Hristiyanlık 9

-Yahudilerin İsyanı 9

-Bizanslılar İdaresinde Kıbrıs 10

-Kıbrıs’ta İslam Fütuhatı 10

-İmparator İsaac Comnenus İdaresinde Kıbrıs 11

-İngilizler İdaresinde Kıbrıs 12

-Tampler İdaresinde Kıbrıs 14

-Lusignanlar İdaresinde Kıbrıs 14

-Kıbrıs’ta Cenevizliler 17

-Memluklerin Kıbrıs’ı Zaptı 18

-Venedikliler İdaresinde Kıbrıs 20

İKİNCİ BÖLÜM – OSMANLILAR VE KIBRIS 23

-Kıbrıs’ın Osmanlı İmparatorluğu İle Hukuki Münasebeti 23

-Osmanlı İmparatorluğu’nu Kıbrıs’ı Fethe Zorlayan Sebepler, Hazırlıklar ve Kıbrıs Seferi 24

-Kıbrıs’ın İktisadi Abluka Altına Alınması 29

-Kıbrıslıların Osmanlılara Müracaatları ve Sefer Esnasında Yardımları 29

-Kıbrıs’ta Venedik’in Karşılık Hazırlığı 30

-Osmanlıların Kıbrıs’a Gelişinden Evvel Ada’nın Durumu ve Askerleri 33

OSMANLILARIN KIBRIS SEFERİ 34

-Lefkoşa’nın Zaptı 38

-Girne, Baf ve Larnaka’nın Teslimi 42

-Venedik Büyükelçisi’nin Barış İstemi ve Sonucu 42

-Kıbrıs’ın Fethine Teşebbüs Edildiği Zaman Avrupa’nın Durumu ve Sonucu 44

-Magusa’nın Zaptı 45

-Teslim Şartları 52

-Serdar’ın Magusa’ya Girişi 55

-Venediklilerin Barış İsteği Ve Yapılan Andlaşma 55

-Andlaşmanın Tahlili 56

OSMANLILARIN YÜKSELME ÇAĞINDA KIBRIS 57

-İdari Teşkilat ve İskan Politikası 57

-İdari Teşkilat, Beylerbeylik 62

-Mülki Taksimat 73

-Arazi 76

-Polis Teşkilatı 84

-Askeri Teşkilat 85

-Mahkemeler 93

OSMANLI İMPARATORLUĞU’NUN GERİLEME ÇAĞINDA KIBRIS 94

-Boyacıoğlu İsyanı 95

-Çil Osman Vakası 98

-Dizdar Halil İsyanı 100

-Megali Etniki Eterya Cemiyeti 105

-1821 Hadisesi 107

-Gavur İmam İsyanı 110

-Karpazlı Papazın İsyanı 111

-Sanayi ve İltizam 111

-Belediye 113

-İmar ve Kültür 114

-Kilise Teşkilatı ve İmtiyazları 116

-Kapitülasyonlar 119

OSMANLILAR DEVRİNDE KIBRIS’I İDARE EDENLER 120

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM – İNGİLİZLERİN İDARESİNDE KIBRIS

-Berlin Andlaşması 125

-Kıbrıs’ın İngiltere’ye Terki Sebepleri ve Terk Andlaşması 125

-Berlin Andlaşmasının Maddeleri 126

-İngilizler İdaresinde Kıbrıs’ta Tatbik Edilen Politika 130

-Kıbrıs’ta Nüfus Hareketleri 134

-İngiliz İşgalinde Mali Yardım 141

-Kıbrıs’ın İngiltere’ye İlhakı 141

-İngilizler Devrinde İdarede Gelişmeler 142

-Kıbrıs’ta Komüniste Faaliyetler 148

-Evkaf İşleri 151

-Kıbrıs’ta Eğitim ve Öğretim İşleri 153

-Kıbrıs’ı Yunanistan’a İlhak Çalışmaları 162

-Kıbrıs Rum Kilisesi Plebisit Yapıyor 165

-Self- Determinasyon 168

-EOKA’nın Kuruluşu ve Tedhiş Hareketleri 172

-Londra Konferansı 180

-Yunanistan Kıbrıs Meselesini Birleşmiş Milletlere Götürüryor 181

-Makarios’un Seychelles Adalarına Sürülmesi 183

-Radcliffe Anayasası 184

-Mac Millan Planı 189

-Zurich ve Londra Andlaşmaları 193

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM – KIBRIS CUMHURİYETİ

-Zurich ve Londra Andlaşmalarına ve Anayasaya Göre Kıbrıs Cumhuriyetinin Kuruluşu 203

-Garanti Anlaşması 209

-Memurların % 30 ve % 70 Nisbeti 211

-Bağımsız Belediyeler Meselesi 214

-Makarios ve Anayasa Mahkemesi 216

-Türk Hükümetinin İkazları 218

-Kıbrıs’ta Kanlı Noel Olayları 219

-Londra Konferansı 231

-Birleşmiş Milletlerde Kıbrıs Konusu 233

-Türkiye’nin Müdahale Kararı 234

-Acheson Planı 234

-Erenköy Savaşı 237

-1967 Geçitkale ve Boğaziçi Olayları 238

-15 Temmuz 1974, Makarios’a Darbe Hareketi 240

-BEŞİNCİ BÖLÜM – 1974 KIBRIS TÜRK BARIŞ HAREKATI ( 20 Temmuz 1974)

-1 nci Cenevre Toplantısı 243

-2 nci Cenevre Toplantısı 246

-İkili Görüşmeler 249

-Kıbrıs Türk Federe Devleti 259

-Kıbrıs Türk Federe Devleti’nden Sonraki Gelişmeler 261

-Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti 263

-Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Bağımsızlık Bildirisi 264

-Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin İlanından Sonraki Gelişmeler 279

ALTINCI BÖLÜM – KIBRIS’TA BELLİ BAŞLI TARİHİ ESERLERDEN BAZILARI

LEFKOŞA 287

-Baf Kapısı 287

-Arap Ahmet Paşa Camii 287

-Dikili Taş 289

-Sarayönü Camii 289

-Mevlevi Tekkesi 289

-Girne Kapısı 291

-Toplar 293

-Selimiye Camii 294

-Sultan Mahmud Kütüphanesi 296

-Aziz Efendi Tekkesi 297

-Büyük Han 297

-Kumarcılar Hanı 298

-Bedesten 298

-Haydar Paşa Camii 299

-Yeni Camii 300

-Araplar Camii 300

-Magusa Kapısı 301

-Ömeriye Camii 301

-Bayraktar Camii 302

-Laleli Çeşmesi Kitabesi 305

-Büyük Medrese Çeşmesi 306

-Küçük Medrese Çeşmesi 307

-Kuru Çeşme 308

-Zahra ve Kanlı Mescit Çeşmeleri 308

-Dali’de Ziya Paşa Camii 308

LEFKE 309

-Vuni Sarayı 310

MAGUSA 310

-Surlar 310

-Deniz Kapısı 310

-İç Kale 312

-Lale Mustafa Paşa Camii 313

-Venedik Sarayı 314

-Namık Kemal’in Zindanı 314

-Mustafa Paşa Camii 315

-Magusa Kara Kapısı 315

-Debbağ Camii 315

-Canbulat Burcu 315

-Cafer Paşa Çeşmesi 315

-Buğday Camii ve Yirmisekiz Mehmet Çelebi Mezarı 317

-Kutup Osman Efendi Tekkesi 317

-Salamis Harabeleri 318

-Kantara Kalesi 320

-Apostol Andreya 320

GİRNE 320

-Kale 324

-Larnaka Suyu 325

-Hala Sulta Tekkesi 326

-Seyit Ahmet Ağa Camii 328

LİMASOL 329

-Kale 329

-Camii Kebir 330

-Dere Camii 330

-Limasol Polis Kapısı 330

-Mescit Camii 330

-Koloş Kalesi 330

BAF

-Kale 331

-Ayasofya (Büyük) Camii 332

-Kukla 332

BİBLİYOGRAFYA 333

-Yazma Eserler 333

-Arşiv Vesikaları 336

-Yabancı Dildeki Eserler 349

-Türkçe Eserlere Ek 357

-Lahikalar 358