İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) konusuna girdiğinizde ilk şaşkınlığınızı atlattıktan sonra görüyorsunuzki, aslında uğraştığınız alan matematiksel bir denklem ya da akademik bir analiz olmaktan çok daha farklı. Uğraştığınız konu aslında yaşam ve ölüm arasında uzun soluklu bir çalışma. Bazıları bir babanın akşam iş dönüşü çocuğuna sarılabilmesinin, bir hayatın devamının sorumluluğunun SG’ye bağlanmasını garip bulabilirler. Ama eminim benim gibi sürekli iş kazalarını inceleyip kaza raporlarını okusalar fikirleri hızla değişecektir. Umarım meslek hayatınız boyunca böyle acı bir tecrübe yaşamak zorunda kalmazsınız.

Ülkemiz tüm sanayileşen ülkeler gibi gelişen sanayi, artan üretim ve aynı zamanda artan iş kazaları sürecinden geçmektedir. İş kazaları gerçekten bir kader midir? Kaçınılmaz bir sonuç mudur? Basit bir mantıkla ne kadar çok üretim o kadar çok iş kazası mıdır? Bunun tek bir cevabı vardır; Hayır! Tüm iş kazaları önlenebilir. Gerekli önlemleri alarak iş kazası olmayan bir üretim mümkündür. Bu tür üretim başlangıçta alınması gereken önlemlerle biraz daha maliyetli görülse bile gerçekte çok daha verimlidir. Avrupa, Afrika ve Ortadoğu’da gezdiğim, denetlediğim, sistemler kurduğum, eğitimler verdiğim bir çok tesiste bu gerçeği bizzat deneyimledim. “Her İş Kazası Önlenebilir”.

AB standatlarında iş kazası verilerinde rekor sayılara ulaşan ülkemizde son yıllarda mevzuat anlamında ciddi çalışmalar yapılmıştır. Ancak kaynakça olarak kullanılabilecek yeterli doküman maalesef henüz yoktur. İş Sağlığı ve Güvenliği önlemlerini geliştirebilmek için özellikle anadilimizde kullanılabilir, anlaşılabilir dokümanlar üretmek tüm akademik kuruluşların, sivil toplum organizasyonlarının ve devletin en önemli görevlerindendir.

Barış Barlas’ın “Gemi İnşaatı Sanayiinde iş Kazaları ve En Aza İndirmek İçin Alınması Gerekli Tedbirler” çalışmasını ilk okuduğumda çok etkilendiğimi ifade etmeliyim. Gerçekten Türk tersanelerinde birebir yerinde incelemelerle Türk işçisinin ve mühendisinin gözünden İSG ile ilgili başlıca sorunları ve problemleri saptayan, ayrıca ülkemiz gemi inşa sanayinin İSG yönünden dünya klasmanındaki yerini vurgulayan bu güzel akademik çalışma çok hoşuma gitti.

Özellikle ülkemizde iş kazaları ile ilgili istatistik veriler maalesef yeterli detayda olamamaktadır. 3 gün veya daha uzun süreli rapor alınmadıkça bir kaza SGK verilerinde yer alamadığından çok önemli miktarda kaza detayı paylaşılamamakta, bunlardan çıkarılacak dersler ve önlemlerden mahrum kalınmaktadır. İSG gözüyle bir kazaya baktığınızda suçlu-suçsuz aramazsınız. Kazanın kök nedenini ararsınız. Bunu bulabilirseniz, gerekli önlemi alıp bir sonraki kazayı önleyebilirsiniz. Bunu bulup paylaşabilirseniz diğer benzer işletmelerdeki kazaları da önleyebilirsiniz.

Kazaları önleyebilirseniz Mehmet ustalar, Ali Mühendisler akşam evlerine sağ salim dönebilirler. İş kazaları kader olmaktan çıkar, geçmişte kalan tatsız anılar halinde dönerler.

Elinizde tuttuğunuz bu çalışma benim için bu anlamda çok değerli, hem gemi inşaa sanayi hem de diğer sanayi dallarında çok değerli veriler ve yasal düzenlemelerin açıklamalarını içerdiği için Barış Barlas’ın eserinin sektöre yol gösterici olacağı aşikar. İleride bir çok başka araştırmacı tarafından kaynakça olarak kullanılacağına inandığım bu değerli çalışmanın uzun İSG yolunda önemli bir kilometre taşı olduğunu düşünüyorum. T

Türk tersanelerine ve Türk Sanayiine iş kazasız günler dileğiyle,

Teşekkürler Barış,

Cem Melikoğlu

Gemi İnş. ve Mak.Müh. (A Sınıfı İSG Uzmanı)

İstanbul, 2010

İçindekiler:

-ÖNSÖZ ii

-ÖZET – TEŞEKKÜR  iv

-İÇİNDEKİLER v

-TABLOLAR LİSTESİ vii

-ŞEKİLLER LİSTESİ viii

1. GİRİŞ 1

2. DÜNYADA VE TÜRKİYE’DE GEMİ İNŞAATI SANAYİ 3

2.1. Dünya Gemi İnşaatı Sanayi Gelişimi 3

2.1.1. Dünya Gemi İnşaatı Sanayi Bölgesel Dağılım 5

2.1.1.1. Asya bölgesi 6

2.1.1.2. Avrupa bölgesi 8

2.1.1.3. Amerika, Afrika ve Avustralya bölgeleri 10

2.1.2. Gemi İnşaatı Sanayi Gelirleri ve GSYİH içindeki Payı 11

2.1.3. Gemi İnşaat Sanayinde İstihdam 13

2.2. Türkiye Gemi inşaatı Sanayi 17

2.2.1. Sektör Kuruluşları 19

2.2.1.1. Kamu ve askeri tersaneler 19

2.2.1.2. Özel sektör tersaneleri 20

2.2.2. Mevcut Kapasite 21

2.2.3. İstihdam 26

3. İŞ KAZALARI 27

3.1. İş Kazası Tanımı 28

3.2. Kaza Nedenleri 30

3.2.1. Kişisel Faktörler 31

3.2.2. Çevresel Faktörler 32

3.3. Kaza Kategorileri 33

3.4. İş Kazalarının Sosyal ve Ekonomik Boyutları 35

3.4.1. İşçi ve Çevresi Açısından İş Kazası 38

3.4.2. Mikroekonomik Açıdan İş Kazası 39

3.4.3. Makroekonomik Açıdan İş Kazası 39

3.5. Tehlikeli Meslek Grupları 46

4. GEMİ İNŞAATI SANAYİNDE MEYDANA GELEN İŞ KAZALARI 49

4.1. Tersanelerde Meydana Gelen Kazaların Sınıflandırılması 57

4.2. Tersanelerde Meydana Gelen Kazaların Analizi 58

4.2.1. Kaza Riskleri 58

4.2.1.1. Yüksekten düşme kaza riskleri 59

4.2.1.2. Elektrik çarpması kaza riskleri 59

4.2.1.3. Yangın ve patlama kazası riskleri 60

4.2.1.4. Malzeme çarpması veya düşmesi kaza riskleri 61

4.2.1.5. Sıkışma kazası riskleri 62

4.2.1.6. Diğer iş kazası riskleri 63

4.3. Anket Çalışması 63

4.3.1. AHP Yöntemi 63

4.4. Anket Sonuçları 67

4.4.1. Yüksekten Düşme 68

4.4.2. Elektrik Çarpması 68

4.4.3. Yangın ve patlama 69

4.4.4. Malzeme Çarpması veya Düşmesi 70

4.4.5. Sıkışma 71

4.5. Güçlü, Zayıf, Fırsatlar ve Tehditler (GZFT) Analizi 71

5. SONUÇ VE ÖNERİLER 73

KAYNAKLAR 76

EK 1: Anket Soruları 81