BİR KAÇ SÖZ

Elinizdeki kitabın esası, Paris Hukuk Fakültesi Devletler Hukuku Profesörü Charles ROUSSEAU’nun başkanı ve Profesör REUTER ile Profesör PİNTO’nun üyesi bulundukları jüri karşısında 1957 yılında savunduğum doktora tezidir.

Yıl 1953. Paris Hukuk Fakültesi anfilerinden birinde Prof. Charles ROUSSEAU’nun dersindeyiz. O günlerde dünya kamu oyunu yakından ilgilendiren bir deniz kazası olmuştur. İsveç bandıralı NABOLAND gemisi, AKDENİZ’deki NATO manevralarından dönmekte olan DUMLUPINAR denizaltımızla 3/4 Nisan 1953 tarihinde Çanakkale, Nara Burnu açıklarında çarpışmış ve denizaltıda bulunan 81 kişi gemi ile birlikte sulara gömülerek ebediyete ulaşmışlardır. Ulusumuzu derin kedere ve yasa boğan bu olayın dünya kamu oyundaki yankısının nedeni, 81 kişinin ha-yatlarının kaybedilmesinden daha çok, olaydan sonra NABOLAND gemi-si kaptanının ülkemiz adli makamları tarafından, tedbirsizlik, dikkatsizlik sonucu ölüme sebebiyet vermek suçundan tutuklanması olayı olmuştur.

O günlerde Paris’te çıkan günlük gazetelerde bu tutuklama işleminin Devletler Hukuku kurallarına uygun olup olmadığı tartışılmakta idi. Bu vesile ile Fransız basım geçmişteki LOTUS-BOZKURT olayına dönüş yapıyor ve o olayda Türklerin hukuka aykırı işlem yaptıklarını iddia ediyordu.

Paris Hukuk Fakültesinde verdiği derste Prof. Charles ROUSSEAU’da, o gün, DUMLUPINAR-NABOLAND olayını anlatıyor ve NABOLAND kaptanının tutuklanması işleminde, Türk makamlarının, Devletler Deniz Hukuku kurallarına aykırı hareket edip etmediklerini hukuki dayanaklarile saptıyamadığını, çünkü bu konuda Türk iç hukukunda ne gibi hükümler bulunduğunun yayın yolu ile dünya kamu oyuna duyurulmadığını söylüyor ve 1926 yılındaki LOTUS-BOZKURT olayında Türklerin hukuka aykırı davrandıklarını belirtiyordu. Dersten sonra koridorda kendisi ile görüştüm. Bu konuda kendisine açıklayıcı bilgi sunabileceğimi ifade ettim. Çok memnun oldu. Odasında, her zamanki nazik hali ve yumuşak konuşmasile bana yer gösterdi. Kendisine Türk Ceza Kanununun ilkelerinden bahsettim. Çatışmanın açık denizde olmasına rağmen LOTUS gemisi kaptanının tutuklanmasının bu konudaki hükümler gereği oldu-ğunu, nitekim başvurulan La Haye Daimi Adalet Divanının da bu ilkelere dayanarak Türk Hükûmetinin hareketini onayladığını söyledim.

LOTUS-BOZKURT adı ile ün yapmış olan davada, La Haye Daimi Adalet Divanı kararı, Divan Başkanının Türk tezini benimseyen üyeler grubuna katılması sonucu, Türk Hükümeti lehinde belirmişti. Ancak bu cihet, Fransız basını tarafından ağır biçimde yerilmiş ve Fransız Hukukçularınca da sürekli bir şekilde haksız bulunarak eleştirilmişti. İşte Profesör ROUSSEAU da bu olaya göndermede bulunuyordu.

Konuşmamız sonunda Profesör ROUSSEAU, ulusal mevzuatın, uluslararası uygulamayı ve ilişkileri ilgilendiren kısımlarının ilan edilmesi ve haber verilmesi gerektiğini, Türk Hükûmeti bunu yapmadığı için, Türk rejiminin hukuki dayanaklarını bilemediklerini, oysa bunun yapılmasının zorunlu olduğunu belirtti ve kuşkusuz LOTUS-BOZKURT davasında, La Haye Daimi Adalet Divanının o zamanki İsviçreli başkanının Türk tezini tutan tarafa katılması sonucu alınan kararın Devletler Hukuku açık deniz ilkelerine ve bayrak kanunu egemenliğine aykırı olduğu yolundaki görüşüne dönüş yaparak, beni ikna etmeye çalıştı.

Uzun konuşma sonunda doktora tezimin bu konuları kapsamına alacak şekilde hazırlanması hususunda mutabık kaldık. Konuyu kendisi seçti : “TÜRK İÇ HUKUKUNA GÖRE, GEMİLERİN KARASULARINDA VE İÇ SULARDAKİ REJİMİ.” Böylece bilemediklerini söylediği konudaki Türk mevzuatının analizinin yapılarak, sistemin ortaya konulmasını istiyordu benden. Konu üzerinde üç ay çalıştıktan sonra kendisine gittim. Tezin, biri uluslararası, diğeri Türk Hukuku olmak üzere iki yönden oluşturulmasını, böylece son derece önem verilerek işlenmiş olan Uluslararası sistemin incelenmesinin de benim ülkemin insanları için yararlı olacağını söyledim. Kabul etti ve tezin adını şu şekilde değiştirdi: “DEVLETLER UMUMİ HUKUKUNA VE TÜRK IÇ HUKUKUNA GÖRE GEMİLERİN KARASULARINDA VE İÇ SULARDAKİ REJİMİ”. İşte 1957 yılı Haziran ayında savunmasını yaptığım doktora tezi böylece hazırlandı.

1958 sonbaharında yurda döndüm. Devletler Deniz Hukukunu ilgilendiren türlü olaylar birbirlerini izliyordu. Her olay, tezi türkçeleştirip okuyuculara sunmaya beni itiyordu. Ancak arkadan başka bir olay oluyor ya da Devletler Deniz Hukuku konusunda bir Konferans toplanıyor ve beni olayların gelişmesini beklemek zorunda bırakıyordu. Sonra, Kıt’a Sahanlığı sorunu yüzeyde gelişme gösterdi. Sonra bu konu, ülkemizi de çok yakından ilgilendiren nazik ve hattâ tehlikeli boyutlara ulaştı. Sonra Türk Hükümetleri, Uluslararası Deniz Hukuku toplantılarında ele alınan konulara yakın ilgi göstererek bu toplantılarda bilinçli ve kişilikli faaliyet göstermeğe, karasularımıza, içsularımıza, Kıt’a Sahanlığımıza etkin bir biçimde sahip çıkmaya başladılar. Esasen Devletler Deniz Hukuku konuları, tüm ulusları, hatta kıyısı olmıyan Devletleri bile, pek yakından ilgilendiren sorunlar haline gelmiş ve uluslararası konferansların sık sık, hattâ ayni yıl içinde birden çok kez toplanmasını zorunlu hale getirmiştir.

Çağlar boyunca Türk Devletinin hoşgörüsünden nasibini almak suretile Ege Denizine yayılma olanağı bulan bir komşumuz, Uluslararası bu gelişmelerden cesaret alarak, bu denizin tüm yüzeyini, bu denizin içini ve bu denizin dip altını kendi egemenliğindeymiş gibi gösterip, Uluslararası kurallara, Devletler Deniz Hukuku ilkelerine, gelenek ve göreneklerine tam anlamile aykırı düşecek biçimde, ülkemizin bu deniz üzerindeki tüm haklarına, bu hakların özüne, egemenlik sınırlarımıza tecavüz sayılacak boyutlarda bir davranış içine girince, Paris Hukuk Fakültesinde savunduğum tezi türkçeleştirmek ve Devletler Deniz Hukuku alanındaki en yeni teorik ve uygulamalı gelişmeleri de gözönüne alarak yeniden düzenlemek zorunluğunu duydum. O tezin kapsamı dışında olan, fakat niteliği, Uluslararası denizcilik alanında kazandığı önem, ülkemizle olan ilişkileri ve Yunanistan’ın takındığı tavır gibi nedenlerle, «KIT’A SAHANLIĞI» sorununu da, tüm yeni verilere göre işliyerek, kitabı bu başlıkla bitirdim.

Kitabın düzenlenmesi ve Kıt’a Sahanlığına ilişkin bölümlerin yazılması süresince de, Uluslararası düzeyde, herkesi memnun edecek formüller bulunacağı ümidile, her konferansın sonucunu bekledim, her türlü kaynağa gözatmaya çalıştım.

Kitap yazarlarının geleneksel ifadesile, benim de bir iddiam yok. Yok ama… Hani bir şeylerin yazıldığının söylenebileceğini de ümit ediyorum. Öyle ise, yazılabilenin benimsendiği ölçüler, benim mutluluğumun canlı simgeleridir.

Cenevre Üniversitesinde lisans ve doktora yapmış bulunan, Dışişlerimizin ve NATO teşkilâtının pek değerli eski bir mensubu, Bitlis Senatörü, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Sayın Kâmran İNAN’ın Kitaba bir Önsöz yazması bana sınırsız bir kıvanç vermiş ve kitaba ağırlıklı bir değer kazandırmıştır.

Sayın Kâmran İNAN’ın teşekkürlerimi kabulü beni mutlu kılar.

Kitaba ilişkin yazılı kaynakların temininde çok yakın ilgisini gördüğüm, Dışişleri Bakanlığı Çok Taraflı Siyasal İlişkiler Genel Müdürlüğü Uluslararası Kuruluşlar ve Sorunlar Dairesi Başkanı Sayın Yüksel SÖYLEMEZ’e, ayni Daire Şube Müdürlerinden Sayın Süha UMAR’a en içten teşekkürlerimi sunmayı zevkli bir görev sayarım.

Kitabın basımında, düzeltmelerinde yakın ilgi ve anlayış gösteren ve kapak kompozisyonunu çizgileyen, Yedier Reklam sahibi Sayın Aktan YEDİER’e, Baskının en güzel şekilde olması için her türlü gayreti sarfeden Öztuğ Matbaası ortaklarından Sayın Mustafa ÖZCAN ve Duran ERTUĞRUL ve Basımevinin diğer mensuplarına yürekten teşekkürlerimi iletirim.

Kitabın düzenlenmesi ve baskısı süresince emeği geçen ve yardımı olan RAY SÜGORTA A.Ş. mensubu arkadaşlarıma sevgilerimi sunarım.

Dr. Mehmet Zeki AKIN

GİRİŞ 9

BİRİNCİ BAŞLIK

Karasularında Yabancı Gemiler 17

BİRİNCİ BÖLÜM

Karasuları 19

BİRİNCİ BAHİS

Karasularının Hukuki Yapısı 19

BİRİNCİ KESİM

Problemin Genel Açıdan Görünüşü 19

§ 1 – Denizlerde Serbest Ulaşım ihtiyacı 19

§ 2 – Karasularının Tanımlanması ve Denizin bu Kesi-mine İlişkin Bazı Görüşler 24

İKİNCİ KESİM

Karasularının Hukuki Yapısı 28

§ 1 – Karasularının Hukuki Yapısına İlişkin, Devletler Hukuku Teorileri 28

A – Kıyısal Devletin Karasuları Üzerinde Mülkiyet Hakkı Olduğuna İlişkin Teori 28

B – Kıyısal İrtifak Hakkı Teorisi 30

C – Kıyısal Devletin Karasuları Üzerinde Koruma Hakkı Olduğuna İlişkin Teori 33

D – Kıyısal Devletin Karasuları Üzerinde Egemenlik Hakkı Olduğuna İlişkin Teori 34

§ 2 – Birinci Paragrafta İncelenen Teoriler Üzerine Düşünceler 43

1 – Mülkiyet = Dominium) Teorisine Karşı İleri Sürülen Görüşler 43

2 – Sahiller Üzerinde İrtifak Hakkı Olduğuna İlişkin Teoriye Karşı İleri Sürülen Görüşler 44

3 – Karasuları Üzerinde Devletin Koruma Hakkı Olduğuna İlişkin Teoriye Karşı İleri Sürülen Görüşler 44

4 – Egemenlik Teorisine İlişkin Görüşler 45

ÜÇÜNCÜ KESİM

Karasularının Genişliği 49

§ 1 – Karasularının Genişliği Konusundaki Görüş Ayrılıkları 49

§ 2 – Devletleri Bazı Alanlar Tesbitine Zorlayan Nedenler 81

a – Balıkçılık Konusunda 82

b – Gümrük Konusunda 83

c – Tarafsızlık Konusunda 83

§ 3 – Karasuları Probleminin Türkiye’de Teorik ve Pratik Alanlardaki Durumu 84

İKİNCİ BAHİS

Karasularına Uygulanan Rejim 95

BİRİNCİ KESİM

Türkiye’de ve Genel Olarak Dünyanın Denizci Ülkelerinde Devletin Yetkileri 95

§ 1 – Kıyısal Devletin Hak ve Yetkilerinin Kullanılma-sının Şekil ve Şartları 95

a – Balıkçılık Konusunda 95

b – Kıyısal Devletin Kabotaj Haklarını Kullanması 104

c – Kıyısal Devletin Gümrük ve Mali Konulara İlişkin Yetkileri 106

d – Kıyısal Devletin Sağlık Tedbirleri Konusundaki Yetkileri 112

§ 2 – Güvenlik Tedbirleri ve Kıyısal Devletin Hak ve Yetkileri 114

§ 3 – Kıyısal Devletin Yargılama Konusundaki Hak ve Yetkileri 117

İKİNCİ KESİM

Kıyısal Devletin Hak ve Yetkilerini Kullanmaktan Çekindiği Haller 123

§ 1 – Zararsız Geçiş Teorisi 123

§ 2 – Exterritorialite (Haricezmemleket) Teorisi 132

İKİNCİ BÖLÜM

Karasularında Yabancı Gemiler 139

BİRİNCİ BAHİS

Karasularında Yabancı Savaş Gemileri 139

BİRİNCİ KESİM

Genel Görüşler 139

§ 1 – Savaş Gemileri 144

a – Tanımlama 144

b – Savaş Gemilerinin Hüviyetlerinin Tesbiti 145

§ 2 – Yardımcı Savaş Gemileri 148

a – Tanımlamalar 148

b – Yardımcı Savaş Gemilerinin Belirlenmesi 149

c – Savaş Gemilerine Yardımcı Olmıyan ya da Bunlara Benzetilmemiş Olan Devlet Gemileri 149

1 – Ticari Olmıyan Bir Devlet Hizmetine Tahsis Edilen Gemiler 150

2 – Ticari Amaçlara Ayrılan Devlet Gemileri 153

d – Askeri Hastahane Gemileri 155

1 – Askeri Hastahane Gemileri 155

2 – Tamamen veya kısmen Özel Şahıslar ya da Hasım Devletlerce Tanınmış Olan Yardım Derneklerince Teçhiz Edilen Hastahane Gemileri 155

3 – Tamamen ya da kısmen Özel Kişiler ya da Tarafsız Devletlerce Tanınmış Olan Yardım Dernekleri Tarafından Teçhiz Edilmiş Bulunan Hastahane Gemileri 156

İKİNCİ KESİM

Karasularında Duraklama Yapan Savaş Gemileri 158

Türkiye’de ve Uluslararası Uygulamada Devletlerin ve Savaş Gemilerinin Karşılıklı Hak ve Yükümlülükleri 158

İKİNCİ BAHİS

Ön Gözlemler 161

§ 1 – Ticaret Gemilerinin Kişileştirilmesi 163

1 – Geminin Adı 163

2 – Geminin Tonajı 163

3 – Bağlama Limanı 163

§ 2 — Karasularında Bulunan Ticaret Gemileri Yönünden Kıyısal Devletin Yetkileri 172

İKİNCİ KESİM

Kıyısal Devletin Yargılama Yetkisi 176

§ 1 – Karasularında Bulunan Yabancı Ticaret Gemileri Yönünden Kıyısal Devletin Cezai Yargılama Yetkisi 176

§ 2 – Karasularında Bulunan Yabancı Ticaret Gemilerine Kıyısal Devletçe Uygulanan Özel Hukuk Hükümleri 182

3 – Posta Gemilerinin Özel Durumu 182

İKİNCİ BAŞLIK

İç Sularda Yabancı Gemiler 189

BİRİNCİ BÖLÜM

İç Sular 191

TEK BAHİS

İç Suların Hukuki Karakteri ve Kapsamı 191

BİRİNCİ KESİM

Gerçek Anlamda İç Sular 191

İç Suların Tarifi ve Kapsamı 191

a – Limanlar 193

b – Körfezler 198

c – Kapalı Denizler 206

İKİNCİ BÖLÜM

Savaş Gemilerinin İç Sulardaki Statüsü 208

BİRİNCİ BAHİS

Kıyısal Devletin Savaş Gemileri Yönünden Yetkileri 208

BİRİNCİ KESİM

Genel Düşünceler 208

§ 1 – İç Sularda Bulunan Savaş Gemileri Yönünden Kıyısal Devletin Yargı Yetkisi 210

§ 2 – Gemilerin İç Sulara, Limanlara Kabulü, Oralarda Kalış Şartları ve Deniz Töreni 218

-Deniz Töreni 224

İKİNCİ KESİM

Kıyısal Devlet Limanlarında Bulunan Yabancı Savaş Gemilerine Sığınma Sorunu 226

§ 1 – Problemin Genel Açıdan İncelenmesi 226

§ 2 – Politik ya da Adi Suçla Suçlanan Kimselerle İlgili Sığınma Hakkı Sorunu 230

İKİNCİ BAHİS

İç Sularda Bulunan Yabancı Ticaret Gemileri 233

BİRİNCİ KESİM

Kıyısal Devletin ve Yabancı Ticaret Gemilerinin Karşılıklı Hak ve Yüklemleri 233

§ 1 – Limanların Genel Düzeni 233

§ 2 – Türk İç Hukukunda Durum 236

İKİNCİ KESİM

Ticaret Gemileri Yönünden Kıyısal Devletin Yargı Yetkisi 237

§ 1 – Cezai Yargı Yetkisi 237

a – Fransız Sistemi 239

b – İngiliz Sistemi 241

c – Amerikan Sistemi 241

§ 2 – Hukuki Yargı Yetkisi 243

ÜÇÜNCÜ BAŞLIK

Denizaltı Zenginliği Konusu 249

TEK BÖLÜM

Kıt’a Sahanlığı 251

TEK BAHİS

Açık Denizlerin Bölüşülmesi 251

BİRİNCİ KESİM

Uluslararası Girişimler 251

§ 1 – Kıt’a Sahanlığı Kavramının Dokusu ve Gelişmesi 251

§ 2 – Devletlerin Kıt’a Sahanlığına İlişkin Tebliğleri 260

İKİNCİ KESİM

Hukuk Açısından Kıt’a Sahanlığının İncelenmesi 272

§ 1 – Kıt’a Sahanlığı ile İlgili Genel Görüşler ve Uluslararası Çalışmalar 272

a – Genel Görüşler 272

b – Birleşmiş Milletler Hukuk Komisyonunun Çalışmaları 279

c – 1958 Cenevre Konferansı ve İmza Edilen Anlaşmalar 287

d – Karakas Konferansı 292

e – 1975 Cenevre Konferansı 295

f – New – York Konferansları 297

§ 2 – Kıt’a Sahanlığının Saptanmasında Uygulanan Sistemler 303

a – Mesafe Sistemi 303

b – Doğal Uzantı Sistemi 304

c – Uluslararası Adalet Divanının Kararında Belirtilen Sınırlandırma Metodları 306

§ 3 – Kıt’a Sahanlığının Sınırlandırılması İşlemleri 314

a – Açık Denize Doğru Sınırlandırma 314

b – Adalar Rejimi 316

c – Karşı ya da Bitişik Kıyılı Devletlere Göre Tesbit İşlemleri 319

§ 4 — Kıt’a Sahanlığının Ülkemiz Yönünden Arzettiği Önem 325

ÜÇÜNCÜ KESİM

Ege Denizi Kıt’a Sahanlığı Sorunu 329

§ 1 – Ege Denizinin Coğrafya ve Tarihine Kısa Bakış 329

a – Ege Denizinde İzlenen Politika 329

b – Ege Denizi Adaları 331

c – Oniki Ada ve Anadolu Sahillerine Yakın Diğer Adaların Durumu 331

§ 2 – Ege Denizinde Karasuları ve Kıt’a Sahanlığı Sorunları 335

a – Karasuları Sorunu 335

b – Ege Denizi Kıt’a Sahanlığı Sorununa Yolaçan Nedenler ve Bu Sorunun Doğurduğu Problemler 336

§ 3 – MTA SİSMİK I gemisinin Ege Denizinde Araştırma ile Görevlendirilmesi 338

§ 4 – Yunanistan’ın Uluslararası Adalet Divanına ve Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyine Başvurması 344

-Bibliografya 361