ÖNSÖZ

Kamu malları, Türk İdare Hukukunda en az incelenen konulardan biridir. Hele kıyıların hukuksal rejimi, sayıları belirli ve sınırlı birkaç monografi ve makaleye konu yapılmıştır. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi İdare Hukuku Anabilim dalının değerli araştırma görevlilerinden Ümit Akın, önerimiz üzerine, işte böyle bir konuyu yüksek lisans tezi olarak incelemeyi kabul etmiş ve “Bir Kamu Malı Olarak Kıyı: Kavram ve Hukuksal Çerçeve” başlıklı bu çalışmayı başarı ile tamamlamıştır. Akın, tezin hazırlanması sırasında yakından da izlediğim gibi, konuyu bilimsel bir merak ve heyecanla ele almış, çok üstün bir çaba göstermiş, karşılaştığı hukuksal sorunların üzerine cesaretle gidebilmiştir.

Yapıtın “Kavramsal Belirleme” başlığını taşıyan Birinci Bölümünde, genel kıyı kavramı ve kıyı alanının sınırları ve kıyı biçimleri açıklanmıştır. Gene bu bölümde, Kamu Malları Kuramı Işığı altında kamu malı kavramı açıklandıktan sonra, kıyıların kamu malları içindeki yeri ve kıyıların kamu malı olmasının sonuçları üzerinde durulmuştur. Yapıtın “Kıyılardan ve Sahil Şeritlerinden Yararlanma” başlığını taşıyan İkinci Bölümünde, kıyılardan genel (olağan) yararlanma ile özel (olağan dışı) yararlanma yöntemleri incelenmiştir. Bu bağlamda, sahil şeritlerinden yararlanmadan ne anlaşıldığı ve böyle bir yararlanmanın kapsamı açıklanmıştır. Yapıtın “Kıyıda ve Sahil Şeridinde Planlama ve Denetleme” başlığını taşıyan Üçüncü Bölümünde ise, kıyılarda planlama öncesi işlemler, imar planlarının yapılması ve uygulanması ile kıyıda ve sahil şeridinde denetim konulan ele alınmıştır.

Ülkemizde yeni kuşak İdare Hukukçularının” temsilcilerinden biri olan Ümit Akın, hazırladığı bu yapıt nedeniyle İdare Hukuku öğretisine önemli bir katkıda bulunmuştur. Kendisi ayrıcı, Anabilim Dalımızın geleceğe yönelik umutlarını oluşturan araştırma görevlilerimizin ilk yapıtının basılması mutluluğunu bizlere yaşatmıştır. Bu vesile ile, bu yapıtın basılmasını sağlayan Yetkin Yayınevi’nin sahipleri Sayın Y. Ziya Gülkök ve Muharrem Başer′e ve bu yayınevi personeline Anabilim Dalımız adına şükranlarımı sunmayı da bir borç sayıyorum

Prof, Dr. Metin Günday

A.Ü. Hukuk Fakültesi İdare Hukuku Anabilim Dalı Başkanı

Ekim 1998

SUNUŞ

Türkiye′de kıyı kullanımına yönelik sorunlar güncelliğini korumaktadır. Her ne kadar, Anayasa′da, kendisinden yararlanım sosyal ve ekonomik bir hak olarak düzenlenmişse de, kıyılar üstündeki mücadelenin, bugün de geniş halk kesimleri ile ayrıcalıklı sınıflar arasında devam etmekte olduğunu söylemek yanlış olmaz. Üç yanı denizlerle çevrili ve içsular yönünden zengin böyle bir ülkede kıyı kullanımının ne derece önem taşıdığı açıktır. Bu çalışmanın temel amacı da, kilometrelerce uzunluktaki deniz, göl ve akarsu kıyılarının kullanım hakkının kime ait olduğunun yasalar ve yargısal kararlar ışığında ortaya konmasıdır. Böylece, Anayasa′da özel bir hükmün konulmasını ve doğrudan kıyılara yönelik iki yasal düzenlemenin çıkarılmasını içeren uzun yıllar ihmal edilmiş olan konunun güncelleştirilmesi de amaçlanmaktadır. Elinizde tuttuğunuz bu çalışma, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Bölümü′nde “Bir Kamu Malı Olarak Kıyı: Kavram ve Hukuksal Çerçeve” adıyla, yüksek lisans tezi olarak savunulmuş ve başarılı bulunmuştur. Tezimin başlangıcından savunulması aşamasına kadar değerli yardımlarını esirgemeyen hocam ve tez danışmanım Prof. Dr. Metin Günday′a; olumlu eleştirileri ile çalışmamın son şeklini almasında katkılarından dolayı tez jürimde yer alan hocalarım Doç. Dr. Erdal Onar ve Prof. Dr. Zehra Odyakmaz′a ve tezin yayına hazırlanması aşamasındaki yardımları, gösterdiği dikkat ve titizlik için dostum Burak Öztürk′e teşekkür ederim.

Ümit Akın

Ankara, Ekim 1998

-KISALTMA CETVELİ 15

-GİRİŞ 17

A. Tarihi Gelişim 20

B. Konunun Sınırlandırılması 25

I. BÖLÜM – ′KAVRAMSAL BELİRLEME′ I. KIYI BÖLGESİNE İLİŞKİN KAVRAMLAR 30

A. Kıyı Kavramı 30

1. Genel Olarak 31

2. Kıyı Alanının Sınırları 34

a. Kıyının Alt Sınırı ya da Kıyı Çizgisi 35

b. Kıyının Üst Sınırı ya da Kıyı Kenar Çizgisi 39

B. Kıyı Biçimleri 42

1. Alçak-Basık Kıyı 43

2. Dar- Yüksek Kıyı 44

II. KIYILARIN KAMU MALİ NİTELİĞİ 46

A. Kamu Malı Kavramı 46

1. Kamu Mallarının Ölçütleri 50

2. Kamu Mallarının Sınıflandırılması 52

a. Kamunun Özel Malları 55

b. Hizmet Malları 63

c. Kamunun Ortak Kullanımına Açık Mallar 65

i. Orta Malları 65

ii. Sahipsiz Kamu Mallan 67

B. Kıyıların ′Devletin Hüküm ve Tasarrufu Altında Bulunması′nın Anlamı 70

1. Kıyılar ve Özel Mülkiyet 71

2. Devletin Kıyılar Üstündeki Yetkilerinin Niteliği 76

3. Kıyıların Devletin Hüküm ve Tasarrufu Altında Bulunmasından Doğan Sonuçlar 79

a. Kıyılar Devir ve Ferağ Edilemez 79

b. Kıyılar Haczedilemez 83

c. Kıyılar Zamanaşımı Yoluyla Edinilemez 84

d. Kıyılar Kamulaştırılamaz 86

e. Kıyılar Özel Kişilerin Mallarından Farklı Biçimde Korunurlar 86

İKİNCİ BÖLÜM – ′KIYILARDAN ve SAHİL ŞERİTLERİNDEN YARARLANIM′ I. KIYILARDAN YARARLANIM 91

A. Kıyılardan Ortaklaşa Yararlanım 94

1. Genel Olarak Kamu Mallarından Ortaklaşa Yararlanım 95

2. Kıyılardan Ortaklaşa Yararlanıma Egemen Olan İlkeler 98

a. Genellik ve Serbestlik 98

b. Eşitlik 103

c. Bedelsizlik 104

3. Kıyılardan Ortaklaşa Yararlanımın Kapsamı 105

a. Yapı Yasağı 108

i. Kıyıda Yapı Yasağı 108

ia. Kıyının Kamu Yararına Kullanımı ve Kıyıyı Korumak Amacına Yönelik Alt Yapı ve Tesisler 109

ib. Faaliyetlerinin Özellikleri Gereği Kıyıdan Başka Yerde Yapılmaları Mümkün Olmayan Yapı ve Tesisler 112

ic. Sudan Doldurma ve Kurutma Yoluyla Elde Edilen Arazide Yapı Yasağı114

b. Kazı Yapma ve Kirletme Yasağı 120

B. Kıyılardan Özel Yararlanma Usulleri 122

II. SAHİL ŞERİTLERİNDEN YARARLANIM 128

A. Kavramsal Belirleme 128

B. Sahil Şeritlerinden Yararlanımın Kapsamı 131

1. Sahil Şeritlerinde Yapı Yasağı 132

2. Sahil Şeritlerinde Kazı Yapma ve Kirletme Yasağı 136

III. BÖLÜM KIYIDA ve SAHİL ŞERİDİNDE PLANLAMA ve DENETLEME′ I. PLANLAMA ÖNCESİ İŞLEMLER 137

A. Kıyı Kenar Çizgisinin Belirlenmesi 138

B. Kazanılmış Haklar Sorunu, 144

1. Kavram 144

2. Kıyılardaki Kazanılmış Haklara Yönelik İşlemler 149

3. Sahil Şeritlerindeki Kazanılmış Haklara Yönelik İşlemler 152

II. İMAR PLANLARININ YAPILMASI ve UYGULANMASI 156

A. Planların Yapılması 156

B. Planların Yürürlüğe Girişi 158

C. Planların Uygulanması 166

III. KIYIDA ve SAHİL ŞERİDİNDE DENETİM 168

A. Ceza Hükümleri 168

B. Ceza Kararlarına Karşı İtiraz 170

-Genel Değerlendirme 175

-İlgili Mevzuat 181

-Başvurulan Kaynaklar 253