GİRİŞ

I. KONU

Gemilerin denizde sefer yapmaları fertler arasında ve fert ile devlet ve nihayet devletler arasında çeşitli hukuki münasebetleri ortaya çıkarmaktadır. Bunların hepsini düzenliyen hukuk kuralları topluluğuna Deniz Hukuku denir. Bu hukuk dalım muhtevasını kuralların mahiyeti değil fakat konusu tayin etmektedir. Deniz taşımalarının şartları ve bilhassa buna bağlı rizikolar, her zaman özel bir düzenlemeyi gerektirmiştir.

Deniz Hukuku iki kısma ayrılmaktadır: Deniz Kamu Hukuku ve Deniz Hususi Hukuku. Deniz Kamu Hukuku, denizde seyrüseferin Devletler arasında ve fert ile Devlet arasında ortaya çıkardığı hukuki ilişkileri düzenlemektedir. Deniz Kamu Hukuku alanına giren dallar şunlardır:

Deniz Devletler Hukuku: Karasularının sınırları, kıt’a sahanlığı ve açık denizlerin serbestliği gibi problemlere ilişkin hukuk kurallarını kapsar.

Deniz idare Hukuku: Devletin, denizde seyrüseferi kontrol etmesi ve denizde can ve mal emniyetinin sağlanmasına ilişkin hukuk kuralları ile gemilerin tesciline, bayrak taşıma hakkına, muayene ve ölçülmesine dair esasları kapsar.

Deniz Ceza Hukuku: Deniz Hukukuna has bazı fiillere dair özel surette konmuş cezai hükümleri kapsar. Misal: Bayrak çekme hakkındaki kurallara aykırı hareket halinde uygulanacak cezalar.

Deniz Sosyal Hukuku: Gemi adamlarının sosyal güvenliklerine ilişkin kuralları kapsar.

Deniz Hususi Hukuku, denizde seyrüseferin sadece fertle fert arasında ortaya çıkardığı hukuki ilişkileri düzenleyen hukuk kurallarıdır. Deniz Hususi Hukuku iki dala ayrılmaktadır.

Genel olarak Deniz Hususi Hukuku: Her türlü deniz gemilerinin — kamu gemileri hariç — üzerindeki mülkiyet ve rehin hakları gibi hususlara dair kuralları kapsar.

Deniz Ticareti Hukuku: Ticaret gemilerinin denizde seyrüseferi ile fertler arasında ortaya çıkan hukuki ilişkileri düzenleyen kuralları kapsar.

Bu kitabın konusu deniz ticareti hukukudur.

Deniz Ticareti Hukuku: Ticaret gemilerinin denizde seyrüseferi dolayısıyle fertler arasında doğan hukuki münasebetleri düzenler ve hukukumuzda bu münasebetlere dair hükümler, Türk Ticaret Kanunu’nun “Deniz Ticareti” başlığını taşıyan dördüncü kitabında yer almaktadır. Ancak kanunda bunların yanında, gemiler ile ilgili bazı kamu hukuku kuralları da bulunmaktadır. Bayrak ve gemi siciline dair maddeler gibi. Diğer yandan, kanunda, deniz ticareti hukuku hükümlerinden bazılarının deniz ticaretinde kullanılmayan gemilere de uygulanacağı kabul edilmiştir. (m. 822/2) Kitapta bu konular da incelenmiştir.

II. TARİHİ GELİŞİM

Deniz ticareti hukukunun tarihi ilk çağlar’a kadar uzanır. Denizci memleketlerde tatbikat bir takım deniz ticareti hukuku kurallarını ortaya çıkarmıştır. Ancak ilk ve orta çağlarda deniz ticaretine dair kurallar örf ve âdet şeklinde olup bunlardan bazıları daha sonra kanunlara girmek suretiyle zamanımıza kadar da gelmiştir. 17. Yüzyıldan itibaren deniz ticareti hukukunda kanunlar devri başlamıştır.

Bu alanda ilk ve çok önemli adım Fransa’da 1681 tarihli «Ordonnance de la Marine» teşkil etmiştir. Ordonnance’ın hükümleri sonradan aynen 1807 tarihli Fransız Ticaret Kanununa geçmiştir. Aynı hükümler Alman deniz ticareti mevzuatına da belirli ölçüde kaynak olmuştur. Almanya’da deniz ticareti hukuku ilk defa 1861 tarihli umumi ticaret kanununun 5. kitabında düzenlenmiş ve sonradan bunun yerine, 1897 tarihli Ticaret Kanununun 4. kitabı geçmiştir. Bundan sonra diğer memleketlerde Alman ve Fransız kanunları az veya çok örnek alınmak suretiyle deniz ticareti kanunları düzenlenmiştir. Amerika ve İngiltere’de ise, deniz ticareti hukuku tek bir kanunla değil fakat bazı konuları kapsayan münferit kanunlar ile mahkeme içtihatlarının meydana getirdiği örf âdet kurallariyle düzenlenegelmiştir.

Türkiye’de Deniz Ticareti Hukuku’na dair ilk kanun 1864 yılında neşrolunan «Ticaret-i Bahriye Kanununame-i Hümayunu»dur. Bu kanun 1807 tarihli Fransız Ticaret Kanununun Deniz Ticaretine ayrılmış olan ikinci kitabının tercümesidir.

Ticaret-i Bahriye Kanunu zamanla gelişen ihtiyaçlara cevap veremediğinden Cumhuriyetten sonraki hukuki reform sırasında, Alman Ticaret Kanununun Deniz ticaretine dair hükümleri tercüme edilmek suretiyle hazırlanan Deniz Ticaret Kanunu (1440 sayılı) 21.11.1929′ da Ticaret Kanununun ikinci kitabı olarak yürürlüğe konmuştur. Bu kanunda gemi rehnine dair kısım Alınan Medeni Kanunundan, gemi sicili ve bayrak hakkına dair hükümler, ticaret gemilerinin bayrak hakkına ait 1899 tarihli Alman kanunundan alınmıştır.

Bu kanun da birçok hükümlerin eski ve yetersiz olması ve bazı önemli tercüme hatalarının bulunması sebebiyle kısa bir süre sonra ihtiyaçları karşılıyamaz hale gelmiştir.

20. yüzyılda gemicilik tekniğinin gittikçe artan bir hızla gelişmesi karşısında 1897 tarihli Alman Kanununun tercümesi olan kanun çok eski kalıyordu. Diğer yandan Deniz Ticareti hukuku alanında teknik gelişmeler de göz önünde tutularak birçok konularda enternasyonal birliğe varılmış, andlaşmalar yapılmıştı. Türkiye de Deniz Ticareti Hukuku’nu enternasyonal kurallara uydurmak zorunda idi. İşte bu sebeplerle kanun, 1956 yılında uluslararası deniz hukuku esaslarına uygun hale getirilmiş Alınan Deniz Ticareti Kanunu’nun hükümleri örnek alınmak suretiyle genel bir revizyona tabi tutuldu ve böylece hazırlanan metin 29.6.1956 tarih ve 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun 816. madde ile başlıyan dördüncü kitabına konu teşkil etti. Bu kanun 1.1.1957’de yürürlüğe girmiştir.

İçindekiler:

GİRİŞ

Konu 11

II. Tarihi Gelişim 12

BİRİNCİ BÖLÜM – TÜRKİYE’DE DENİZCİLİK VE DENİZ TİCARETİ HUKUKUNUN KAYNAKLARI

§ 1. Türkiye’de Denizciliğin Geliştirilmesi ve Deniz Politikası

I. Başbakanlık Deniz Teşkilatı 17

1.Deniz Alaka ve Menfaatleri Yüksek Koordinasyon Kurulu 17

2. Başbakanlık Deniz Müsteşarlığı 18

II. Deniz Ticareti Odaları 19

III. Türkiye’de Deniz Ticareti Rejimi 20

§ 2. Ticareti Hukukunun Kaynakları

1. Kanunlar 22

a) Türk Ticaret Kanunu 22

b) Denizcilik Bankası Türk Anonim Ortaklığı Kanunu 23

c) Kabotaj Kanunu 23

d) Deniz İş Kanunu 23

e) Denizde Zapt ve Müsadere Kanunu 23

f) Denizde Can ve Mal Koruma Hakkında Kanun 24

g) Limanlar Kanunu 24

2. Nizamnameler 24

3. Yönetmelikler 24

4. Milletlerarası Andlaşmalar 24

İKİNCİ BÖLÜM – GEMİ

§ 1. Tarifi ve Nevileri

I. Geminin Tarifi 29

II. Geminin Nevileri 30

III. Gemi Vasfının Kaybolması 31

§ 2. Geminin Ayırıcı Unsurları

I. Geminin Adı 32

II. Tanınma İşareti 32

III. Bağlama Limanı 32

IV. Geminin Tonajı 33

V. Geminin Milliyeti 34

1. Türk Bayrağı Çekme Hakkının Kazanılması 35

2. Türk Bayrağı Çekme Hakkının Kullanılması 36

3.  Türk Bayrağı Çekme Hakkının Kaybedilmesi 37

§ 3. Gemi Sicili

I. Gemilerin Tescili 38

II. Gemilerin Sicilden Terkini 39

III. Gemi Sicilindeki Kayıtların Hukuki Önemi 40

§ 4. Gemi Üzerindeki Ayni Haklar

I. Gemi Mülkiyeti 42

1. Gemi Mülkiyetinin Hususi Hukuka Göre Kazanılması 42

a) Hukuki Muamele ile

b) Hukuki Muamele Dışında Yollarla 44

c) İnşa Edilen Gemide Mülkiyet Hakkının Kazanılması 45

2. Gemi Mülkiyetinin Kamu Hukukuna Göre Kazanılması 45

3. Gemi Mülkiyetinim Kaybedilmesi 46

II. Gemi İpoteği 46

1. Gemi İpoteğinin Tarifi ve Tesisi 47

2. İpotek hakkının kapsamı 47

3. İpotek hakkının derecesi 49

4. İpotekli alacaklının hakları 49

5. İpoteğin sona ermesi 50

6. İpoteğin Özel Nevileri 51

a) Birlikte Gemi İpoteği 51

b)Maksimal İpotek 51

c) Yabancı Para üzerine İpotek 52

3) Sabit Kıymetli İpotek 52

e) Yapı ipoteği 52

f) Kıymetli Evraka Ait Gemi İpoteği 52

7. Kanuni İpotek 52

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM – DONATAN VE KAPTAN

§ 1. Donatan

I. Tarifi 59

II. Borç ve Mesuliyeti 60

1. Genel Olarak 60

2. Donatanın Sınırsız Mesuliyeti 62

3. Donatanın Sınırlı Ayni Mesuliyeti 62

4. Deniz Serveti 63

5. Donatanın Sınırlı Şahsi Mesuliyeti 64

6 Enternasyonal Deniz Hukukunda Donatanın Sınırlı Mesuliyeti 64

§ 2. Donatma İştiraki

I. Tarifi 66

II. Donatma İştirakinin İdaresi 67

III. Müşterek Donatanların Mesuliyeti 68

IV. Donatma İştirakinin Sona Ermesi 69

V. Yapı Ortaklığı 69

§ 8. Kaptan

I. Kaptanın Görevleri 70

II. Kaptanın Yetkileri 70

1. Kaplanın Donatanı Temsil Yetkisi 70

2. Kaptanın Taşıyanı Temsil Yetkisi 71

3. Kaptanın Yükle İlgilileri Temsil Yetkisi 71

III. Kaptanın Mesuliyeti 71

IV. Kaptanın Hukuki Durumu 72

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM – NAVLUN MUKAVELELERİ

§ 1. Giriş (Navlun Mukaveleleri İle İlgili Ana Kavramlar)

I. Tanım ve Unsurları 75

II. Navlun Mukavelesinin Tarafları ve Diğer İlgili Şahıslar 76

1.Taşıyan 77

2. Taşıtan 77

3.Yükleten 77

4.Gönderilen 78

III. Navlun Mukavelesinin Çeşitleri 78

A.Kırkambar Mııkavelesi – Çarter Mukavelesi 78

1.Kırkambar Mukavelesi 78

2.Çarter Mukavelesi 78

B. Alt Taşıma – Asıl Taşıma Mukaveleleri 79

C. Karma (Aktarmalı) Taşıma Mukaveleleri 80

IV. Navlun Mukavelesinin Yapılması ve Bu Mukavele İle İlgili Belgeler 80

§ 2. Navlun Mukavelesinin İfası

I. Sözleşmede Kararlaştırılan Geminin Hazırlanması 82

II. Geminin Yolculuğa Hazırlanması 82

1. Denize Elverişlilik Kavramı 82

2. Yola Elverişlilik 83

b. Yüke Elverişlilik 83

III. Yükleme 83

IV. Yükleme İçin Bekleme Süreleri 85

1. Çarter Mukavelelerinde 85

a) Starya – Sürastarya Süreleri 85

b) Yüklemenin Bir Engel Sebebiyle Yapılmadığı Günlerin Bekleme Süresine Etkisi 86

c) Çabuklaştırma Primi (Dispatch Money – Dispeç Mani) 87

2. Kırkambar Mukaveleleri 87
V. Geminin Yolculuğu ve Yükün Varma Limanında Teslimi 87

§ 3. Konişmento 88

I. Tanımı 88

II. Konişmentonun Düzenlenmesi ve Nevileri 88

III. Konişmentonun Şekil ve İçeriği 91

2. Kaptanın Adı 91

3. Yükletenin Adı 91

4. Gönderilenin Adı 92

5. Geminin Adı 92

6. Yükleme Limanı 92

7. Boşaltma Limanı 92

8. Yükle İlgili Kayıtlar 93

9. Navlun 93

10. Konişmento’nun tanzim yeri ve tarihi 93

11. Konişmentonun kaç nüsha düzenlendiği 93

12. İmza ve pul 93

13. Sair Kayıtlar 93

IV. Konişmentonun Muhtelif Fonksiyonları 94

1. Konişmento Malın Teslim Alındığını veya Gemiye Yükletilmiş Olduğunu Tevsik Eder 94

2. Konişmento Malın Taşınması ve Teslimi Taahhüdünü Belirtmeye Yarar 95

3. Konişmento Malı Temsil Eder 96

4. Konişmento Bir Kıymetli Evrak Niteligindedir 97

§ 4. Taşıyanın Sorumluluğu

I. Genel Olarak 98

H. Taşıyanın Sorumlu Olduğu Başlıca Haller 100

1. Taşıyanın, Geminin Başlangıçtaki Denize, Yola ve Yüke Elverişsizliğinden Dolayı Sorumluluğu 100

2. Taşıyanın Yüke Özendeki Kusuru Sebebiyle Yük Ziya veya Hasarı İçin Sorumluluğu 101

III. Yükteki Zararın Tesbit ve İhbarı 102

IV. Taşıyanın Sorumluluğunun Kanuni Sınırları 103

1. Ticari Değerle Sınırlama 103

2. Belirli Bir Meblağ ile Sınırlama 104

3. Gemi ve Navlunla (Deniz Serveti) Sınırlama 104

V. Yükün Ziya ve Hasarından Doğan Hava Hakkının Düşmesi 105

VI. Taşıyanın Kanunen Sorumlu Olmadığı Haller 105

1. Mutlak Sorumsuzluk Halleri 105

a) Geminin Sevki veya Başkaca Teknik İdaresindeki Kusur 105

b) Yangın Zararları

c) Taşıtan veya Yükletenin Yükün Cinsi veya Değerini Kasten Yanlış Bildirmesi 106

2. Muhtemel Sorumsuzluk Halleri 107

VI. Taşıyanın Sorumluluğunun Emredici Hükümlerle Düzenlenmesi 107

VII. Emredici Hükümlerin Uygulanmadığı Haller 108

1. Dış Taşımaarda 108

2. Canlı Hayvan Taşınması 109

3. Güverte Yükü 109

4. Taşımanın Yüklemeden Önce ve Boşaltmadan Sonraki Safhaları 109

5. Ticari Olmayan Taşımalar 110

6. Müşterek Avarya İle İlgili Anlaşmalar 110

§ 6. Taşıyanın Hakları

I – Genel Olarak

II – Yük Zararının Navlun Alacağına Etkisi

1. Yükün Hasarı 111

2. Yükün Ziyaı 111

III. Navlun Borçlusu 111

IV. Taşıyanın Teminatları 112

§ 6. Navlun Mukavelesinin Sona Ermesi

I. Navlun Mukavelesinin Hükümden Düşmesi 113

II. Taşıtan veya Taşıyanın Belirli Kanuni Sebeplere Dayanarak Navlun Mukavelesini Feshetmesi 113

III. Taşıtanın Navlun Mukavelesinden Cayması 114

1. Tam Çarter Mukavelelerinde 115

2. Kısmi Çarter Mukavelelerinde 115

3. Kırkambar Mukavelelerinde 115

BEŞİNCİ BÖLÜM – DENİZ KAZALARI

§ 1. Müşterek Avaryalar

I. Avarya Kavramı 119

II. Müşterek Avaryanın Tarihçesi 119

III. Müşterek Avaryanın Tanımı ve Unsurları 120

1. Gemi ve Yükün Müşterek Bir Deniz Sergüzeştine Atılmış Olması 120

2. Gemi ve Yükün Bir Tehlike İle Karşılaşmış Olması 121

3. Müşterek Tehlikeden Gemi ve Yükü Korumak Maksadıyla Fevkalade Bir Fedakarlık Veya Fevkalade Bir Masraf Yapılmış Olması 122

4. Fedakarlığın İradi Bir şekilde Yani Bile Bile Yapılması 122

5. Fedakarlık Hareketinin Makul Olması 122

6. Faydalı Netice 122

IV. Müşterek Avaryaya Giren Zirar ve Masraflar 122

V. İkame Masrafları 123

VI. Başlıca Müşterek Avarya Tipleri 123

1. Denize Mal Atma Müşterek Avaryası 124

2. Hafifletme Müşterek Avaryası 124

3. Karaya Oturtma Müşterek Avaryası 125

4. Yüzdürme Müşterek Avaryası 125

5. Yangın Söndürme Müşterek Avaryası 126

6. Barınma Müşterek Avarya 126

7. Muvakkat Tamir Müşterek Avaryası 127

VII. Dispeç 127

§ 3. Çatmalar

I. Genel Olarak 128

II. Çatmaların Milletlerarası Alanda Düzenlenmesi 129

III. Çatmanın Tanımı ve Unsurları 129

IV. Çatmanın Nevileri 130

1. Kusursuz Çatma 130

2. Kusurlu Çatma 130

a) Bir Tarafın Kusuru İle Çatma 130

b) Müşterek Kusurlu Çatma 131

§ 3. Kurtarma ve Yardım

I. Genel Olarak 132

II. Kurtarma ve Yardım Unsurları 132

III. Kurtarma ve Yardım ücretinin İndirilmesi veya Kaldırılması 134

IV. Kurtarma – Yardım ücretinin Tesbiti 134

1. Sözleşme İle Tesbit 134

2. Sözleşme İptali ve Değiştirilmesi 134

V. Kurtarma – Yardım Ücretinin Paylaştırılması 135

VI. Kurtarma – Yardım Ücretinden Sorumluluk 136

VII. Denizcilik Bankasına Tanınan Kurtarma Yardım Tekeli 136

ALTINCI BÖLÜM – GEMİ VE YÜK ALACAKLISI HAKLARI

§ 1. Genel Alacaklısı Hakkı

I. Genel Olarak 139

II. Gemi Alacaklısı Hakkının Kapsamı 139

1.Gemi 139

2.Navlun 140

3. Surrogatlar 140

III. Gemi Alacaklısı Hakkının Sağladığı İmtiyazlar 140

1.Takip Hakkı 140

2. Öncelik Hakkı 140

IV. Gemi Alacaklısı Hakkının Doğduğu Haller 140

V. Gemi Alacaklısı Hakları Arasındaki Öncelik Sırası 142

1. Birden Fazla Sefer Halinde 142

2. Aynı Yolculukta Doğan Alacaklar Arasında 142

VI. Gemi Alacaklısı Hakkının Sona Ermesi 143

§ 2. Yük Alacaklısı Hakkı

I. Genel Olarak 143

II. Yük Alacaklısı Hakkının Doğduğu Haller 144

III. Yük Alacaklısı Hakları Arasındaki Sıra 144

IV. Yük Alacaklısı Hakkının Sona Ermesi 144