854 sayılı Deniz İş Kanunu’nun kabulü üzerinden yarım asrı aşkın bir süre geçmesine rağmen günümüze kadar bu kanunda oldukça yetersiz kalan değişiklikler yapılmıştır. Oysa uluslararası normlara koşut olarak birçok denizci millet yakın tarihlerde deniz iş kanunlarını revize etmiştir. Ülkemizin dünya denizcilik camiası nezdindeki itibarının korunması, denizcilik alanında Avrupa Birliği müktesebatına uyum sağlanması açısından ivedilikle yeni bir Deniz İş Kanunu hazırlanması artık zorunludur. Yeni bir Deniz İş Kanunu hazırlanacağının yüksek sesle dile getirilmeye başlandığı bu dönemde hem teorisyenlerin hem de uygulamacıların fikirlerini bildirmesi, mevzuatımızın eksikliklerinin saptanması, çözüm önerilerinin tartışılması oldukça yararlı olacaktır. Bu gelişmelerden hareketle profesörlük tezi olarak kapsamlı bir deniz iş hukuku kitabı yazmayı uygun gördük.

Uygulamanın ne yönde olduğu bilinmeden, kaçışın mümkün olmadığı bir gemide çalışmanın zorlukları anlaşılmadan yaşanan sorunlara tatmin edici bir çözüm önerisi sunmak zordur. Bu çalışmanın her aşamasında netleştirmem gereken konularda meraklı sorularıma sabırla cevap verdiği için öncelikle Uzakyol Kaptanı Halit Aydın’a teşekkür ederim. Denizcilik sektörünün sorunlarına vakıf, kıymetli ağabeyim Av. Kapt. Dr. Çağlar Coşkunsu ve değerli çalışma arkadaşım Ar. Gör. Nergis Kayıkçi’ya zaman ayırıp kitabımı okuma nezaketi gösterdikleri, yorum ve önerileriyle sundukları katkıları için teşekkür ediyorum. Ayrıca yetişmemde emeği olan tüm değerli hocalarıma teşekkürü bir borç bilirim.

Akademik bir çalışmanın hazırlanması yalnızca mesleki bilgiyi değil; manevi desteği gerektirir. Bu vesileyle hayatımın her döneminde desteğini benden hiç esirgemeyen, beni yetiştiren ve bugünlere getiren anneme özellikle minnetimi sunuyorum. Bu kitabın yazım sürecinde yaşadığımız tüm zorluklara rağmen bana hep destek olan, sabır gösteren sevgili eşim Melisa’ya teşekkür etmek yetersiz kalacaktır. Her başarılı erkeğin yanında ona destek olan bir kadın vardır. Bu konuda en şanslı kişilerden biriyim.

Son olarak, eserin basımını üstlenen Filiz Kitabevi’nin tüm çalışanlarına titiz çalışmaları için teşekkürlerimi sunar; eserin ilgilenenlere yararlı olmasını temenni ederim.

İstanbul, Haziran 2025

Efe Yamakoğlu

-ÖNSÖZ III

-İÇİNDEKİLER V

-KISALTMALAR XIII

-GİRİŞ 1

BİRİNCİ BÖLÜM – GENEL BİLGİLER

§1. DENİZ İŞ HUKUKUNUN KONUSU VE TEMEL İLKELERİ 5

I. KONU 5

II. TEMEL İLKELER  6

1. İşçinin Korunması  6

2. Nispî Emredici Hukuk Kuralları 7

3. İşçi Lehine Yorum 8

4. İşçilerin Yönetime Katılmaları 9

§2.DENİZ İŞ HUKUKUNUN KAYNAKLARI 11

I. ULUSAL KAYNAKLAR 11

1. Genel Kaynaklar 11

a. Anayasa 11

b. Kanunlar 12

aa. 4857 Sayılı İş Kanunu 14

bb. 854 Sayılı Deniz İş Kanunu 20

cc. 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu 28

dd. Diğer Kanunlar 29

c. Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri 31

d. Yönetmelikler 32

e. Yardımcı Kaynaklar (İçtihat Kaynakları) 33

2. Özel Kaynaklar 33

a. Hizmet Sözleşmesi 33

b. Toplu İş Sözleşmesi  34

c. Denizcilik Örf ve Âdetleri 34

d. İşyeri Uygulamaları 35

e. İç Yönetmelikler 36

f. İşveren Talimatları 36

II. ULUSLARARASI KAYNAKLAR 37

1. Genel Olarak 37

2. Uluslararası Denizcilik Örgütü 38

3. Uluslararası Çalışma Örgütü 39

a. Sözleşme ve Tavsiye Kararları 39

b. Denizcilik Çalışma Sözleşmesi 41

4. Uluslararası Taşımacılık İşçileri Federasyonu 43

III. DENİZ İŞ HUKUKU KAYNAKLARI ARASINDA ÖNCELİK 46

§3.TEMEL KAVRAMLAR 51

I. GEMİ ADAMI (İŞÇİ) 51

1. Kavram 51

2. Yabancı Gemi Adamları 55

II. STAJYER 58

III. İŞVEREN 60

IV. İŞVEREN VEKİLİ 63

V. KAPTAN 63

VI. GEMİ (İŞYERİ) 66

1. Kavram 66

2. Geminin Devri 69

§4. DENİZ İŞ KANUNU’NDA BAZI ÜÇLÜ İŞ İLİŞKİLERİNE YÖNELİK SORUMLULUK ALANLARININ BELİRLENMESİ İHTİYACI 72

I. ASIL İŞVEREN – ALT İŞVEREN İLİŞKİSİ 72

II. GEÇİCİ İŞ İLİŞKİSİ 76

§5. DENİZ İŞ HUKUKUNA İLİŞKİN UYUŞMAZLIKLARIN HUKUKİ ÇÖZÜMÜ 78

I. İŞ YARGISI 78

1. İş Mahkemelerinin Kuruluşu 78

2. Görev ve Yetki 80

a. İş Mahkemelerinin Görev Alanına Giren Dava ve İşler 80

b. İş Mahkemelerinin Yetkisi 82

aa. Genel Olarak 82

bb. İş Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisi 84

3. Yargılama Usulü  87

4. Kanun Yolları 87

a. Bölge Adliye Mahkemeleri 88

b. Yargıtay 88

5. Dava Şartı Olarak Arabuluculuk 89

II. GEMİ ADAMLARININ ALACAK HAKLARININ İCRASINA İLİŞKİN TÜRK TİCARET KANUNU’NDA YER ALAN ÖZEL DÜZENLEMELER 91

İKİNCİ BÖLÜM – HİZMET SÖZLEŞMESİ

§6. HİZMET SÖZLEŞMESİNİN ÖZELLİKLERİ, UNSURLARI, YAPILMASI VE DEVRİ 97

I. TERMİNOLOJİ 97

II. HİZMET SÖZLEŞMESİNİN ÖZELLİKLERİ VE UNSURLARI  98

1. Özellikleri 98

2. Unsurları 98

III. HİZMET SÖZLEŞMESİNİN YAPILMASI 100

1. Tarafların Ehliyeti ve Gemi Adamı Yeterliliği  100

2. Sözleşmenin Şekli ve İçeriği 102

3. Sözleşme Yapma Yükümlülüğü 104

4. Sözleşmenin Geçersizliği  105

IV. HİZMET SÖZLEŞMESİNİN DEVRİ 108

§7. HİZMET SÖZLEŞMESİNİN TÜRLERİ 110

I. BELİRSİZ SÜRELİ ve BELİRLİ SÜRELİ HİZMET SÖZLEŞMELERİ 110

1. Belirsiz Süreli Hizmet Sözleşmesi 110

2. Belirli Süre veya Sefer İçin Yapılan Hizmet Sözleşmesi 112

II. TAM SÜRELİ VE KISMİ SÜRELİ HİZMET SÖZLEŞMELERİ 115

1. Tam Süreli Hizmet Sözleşmesi 115

2. Kısmi Süreli Hizmet Sözleşmesi 115

§8. HİZMET SÖZLEŞMESİ TARAFLARININ BORÇLARI 116

I. GEMİ ADAMININ BORÇLARI 116

1. İş Görme Borcu 116

a. İşin Bizzat İfa Edilmesi 116

b. İşin Özenle İfa Edilmesi 117

2. Sadakat Borcu 117

3. Emir ve Talimatlara Uyma Borcu 119

4. Rekabet Etmeme Borcu 120

II. İŞVERENİN BORÇLARI 122

1. Ücret Ödeme Borcu 122

a. Genel Olarak 122

b. Ücretin Miktarı 123

c. Ücretin Ödenme Yeri, Şekli ve İspatı 125

d. Ücret Ödeme Zamanı 127

e. Ücrete İlişkin Zamanaşımı ve Gecikme Faizi 128

f. Ücretin Korunmasına İlişkin Düzenlemeler 129

aa. Ücretin Saklı Kısmı  129

bb. Zarar Karşılığı Kesinti 131

cc. Ücretten İndirim Yapılamaması 132

dd. Ücret Kesme Cezasının Sınırlandırılması 133

ee. İşverenin Ödeme Güçlüğüne Düşmesi Halinde Ücretin Korunması 134

2. Eşit Davranma Borcu 135

3. Koruma ve Gözetme Borcu 139

4. İkamet Yeri ve İaşe Sağlama Borcu 144

§9. HİZMET SÖZLEŞMESİNİN SONA ERMESİ VE HUKUKİ SONUÇLARI 148

I. HİZMET SÖZLEŞMESİNİ FESİH DIŞINDA SONA ERDİREN DURUMLAR 148

1. İkale 148

2. İnfisah 150

a. Belirli Süreli Hizmet Sözleşmesinin Süresinin veya Seferin Sona Ermesi 150

b. Ölüm 151

aa. Gemi Adamının Ölümü 151

bb. İşverenin Ölümü 153

c. Deniz İş Kanunu’nda Öngörülen Diğer İnfisah Halleri 154

II. HİZMET SÖZLEŞMESİNİN FESİH BİLDİRİMİ İLE SONA ERMESİ 156

1. Fesih Kavramı 156

2. Fesih Bildiriminin Hüküm Doğurma Anı 156

3. Fesih Bildiriminin Şekli 157

4. Fesih Türleri 158

a. Süreli Fesih 158

aa. Genel Olarak  158

bb. Yeni İş Arama İzni Verilmesi 161

cc. Fesih Bildirim Sürelerine Uyulmaması 163

dd. İşverenin Süreli Fesih Hakkını Kötüye Kullanması 163

b. Haklı Nedenle (Derhal) Fesih 165

aa. Haklı Fesih Nedenleri 165

aaa. Sözleşmenin İşveren veya İşveren Vekili Tarafından Feshi 166

bbb. Sözleşmenin Gemi Adamı Tarafından Feshi 169

ccc. Taraflar Bakımından Ortak Haklı Nedenle Fesih Halleri 170

bb. Haklı Nedenle Fesih Hakkını Kullanma Süresi 171

cc. Haklı Nedenle Feshin Sonuçları 171

5. Fesih Hakkının Sınırlandırılması 172

III. HİZMET SÖZLEŞMESİNİN SONA ERMESİNİN DİĞER HUKUKİ SONUÇLARI 174

1. İade 174

a. Genel Olarak 174

b. İade Şartları 176

aa. Yurda İade 176

bb. Yabancı Gemi Adamının İadesi 179

cc. Yurt İçinde İade 179

c. İade Zorunluluğuna Uymamanın Sonuçları 180

d. İade Hakkından Yoksunluk 181

2. Kıdem Tazminatı 182

a. Genel Olarak 182

b. Hak Kazanma Koşulları  183

aa. Deniz İş Kanunu’na Tabi Gemi Adamı Olmak 183

bb. En Az Bir Yıl Kıdem Süresi Bulunması 184

cc. Sözleşmenin Kıdem Tazminatına Hak Kazandıracak Şekilde Sona Ermesi  184

aaa. Hizmet Sözleşmesini Fesih Dışında Sona Erdiren Sebepler Bakımından 184

bbb. Hizmet Sözleşmesinin Fesih Yoluyla Sona Ermesi Bakımından 185

aaaa. İşverenin Hizmet Sözleşmesini Feshi 185

bbbb. Gemi Adamının Hizmet Sözleşmesini Feshi 186

c. Kıdem Süresinin Hesaplanması 187

d. Kıdem Tazminatının Miktarı 189

e. Kıdem Tazminatına İlişkin Gecikme Faizi, Zamanaşımı ile İdari Para Cezası  191

3. Çalışma Belgesi Verilmesi 192

4. İbraname 195

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM – İŞİN DÜZENLENMESİ

§10. ÇALIŞMA (İŞ) SÜRESİ 197

I. NORMAL ÇALIŞMA SÜRESİ 197

1. Genel Olarak 197

2. Deniz İş Kanunu’nun Çalışma Süresi Bakımından İstisna Tuttuğu Kişiler 200

II. FAZLA ÇALIŞMA 201

1. Genel Olarak 201

2. Fazla Çalışma Sayılmayan Haller 204

3. Fazla Çalışma Sürelerinin Tespiti 205

4. Fazla Çalışmanın Karşılığı 206

5. Fazla Çalışmanın İspatı 211

§11. DİNLENME SÜRELERİ VE İZİNLER 212

I. ARA DİNLENMESİ 212

II. HAFTA TATİLİ 215

1. Genel Olarak 215

2. Hafta Tatili Ücreti 216

III. ULUSAL BAYRAM VE GENEL TATİLLER 217

IV. YILLIK ÜCRETLİ İZİN  217

1. Hak Kazanma Şartı ve Yıllık İzin Süreleri 217

2. Uygulanması 221

3. Hizmet Sözleşmesinin Sona Ermesi Halinde Yıllık İzin Ücreti 225

-SONUÇ 227

-KAYNAKÇA 231