Borç ilişkisinin doğurduğu en önemli sonuç sorumluluktur. Borç ilişkilerinin sorumluluk doğurduğuna ilişkin genel ilkeyle bağdaştırılamayan ve çalışmanın I. Bölümü kapsamında ilgili Borçlar Kanunu hükümleri uyarınca değerlendirilen “sorumsuzluk anlaşmaları” ise Türk deniz ticareti hukuku perspektifinde, çalışmanın II. Bölümü kapsamında gerçekleştirildiği gibi; önce taşıyana, fiili taşıyana ve bir taşımada asil sıfatıyla hareket etmek suretiyle taşıyanın tabi olduğu sorumluluk rejimine tabi olan taşıma işleri komisyoncusuna hasredilen sorumluluk rejiminin emredici hükümler çerçevesinde değerlendirilmesi ile açıklanmalıdır. Nitekim taşıyanın tabi olduğu emredici sorumluluk rejiminin aksine sorumsuzluk anlaşmaları akdedilmesi, Borçlar Kanunu m.27 genel hükmü uyarınca işbu anlaşmaların geçersizliğine yol açacaktır.

Deniz yolu ile hem eşya hem yolcu taşımaya dair emredici hükümlerin istisnaları dahilinde akdedilen sorumsuzluk anlaşmalarının ise Borçlar Kanunu hükümlerini saklı tutan Türk Ticaret Kanunu hükümleri uyarınca, yine Borçlar Kanunu’nun sorumsuzluk anlaşmalarına dair özel hükümleri açısından denetlenmesi gerekmektedir. Çalışmada bu denetimin Borçlar Kanunu m.115 ve m.116 ekseninde gerçekleştirileceği açıklanmış ve özellikle bir taşımada asil sıfatıyla hareket etmek suretiyle taşıyanın tabi olduğu sorumluluk rejimine tabi olan taşıma işleri komisyoncusunun; faaliyet esaslarına ilişkin olarak 01.07.2019 tarihinde yürürlüğe giren Taşıma İşleri Organizatörlüğü Yönetmeliği’nin varlığı nedeniyle, işbu denetim neticesinde Türk Ticaret Kanunu anlamında herhangi bir sorumsuzluk anlaşması akdedemeyeceği değerlendirilmiştir.

Çalışmanın son bölümünde ise deniz yolu ile yolcu taşıyanın Türk Ticaret Kanunu uyarınca yararlanabileceği muafiyet hükmü, yine Borçlar Kanunu anlamında gerçekleştirilecek denetimler ve çalışmanın I. Bölümü kapsamında değerlendirilen genel işlem şartları denetimi dahilinde açıklanmıştır.

İçindekiler:

Teşekkür  7

Kısaltmalar  13

1. GİRİŞ  17

BİRİNCİ BÖLÜM – SORUMSUZLUK ANLAŞMALARINA GENEL BİR BAKIŞ

2. BORÇ VE SORUMLULUK KAVRAMLARI  19

3. SORUMSUZLUK ANLAŞMASI  21

I. Hukuki Dayanağı ve Şekli  21

A. Hukuki Dayanak  21

B. Şekil  22

II. Tanımı ve Türleri  24

III. Genel Hükümler Dairesinde Geçerliliği  26

4. BORÇLAR KANUNU’NDA SORUMSUZLUK ANLAŞMALARINA UYGULANABİLECEK HÜKÜMLER  29

I. Borçlunun Kendi Davranışından Doğan Sorumluluğunda Yararlanabileceği Sorumsuzluk Anlaşmaları (BK m.115)  29

II. Borçlunun Yardımcı Kişinin Fiilinden Doğan Sorumluluğunda Yararlanabileceği Sorumsuzluk Anlaşmaları (BK m.116)  31

A. Yardımcı Kişi Kavramı  32

B. Yardımcı Kişinin Fiilinden Doğan Sorumluluğun Şartları  32

C. Yardımcı Kişinin Fiilinden Doğan Sorumluluğun Sınırlandırılması ve Kaldırılması  35

III. Borçlunun Kendi Davranışından ve Yardımcı Kişinin Fiilinden Doğan Sorumluluğunda Yararlanabileceği Sorumsuzluk Anlaşmalarının Ortak Sınırlar Dairesinde Geçerlilikleri  38

A. Alacaklı ile Hizmet Sözleşmesinden Kaynaklanan Herhangi Bir Borç Sebebiyle Akdedilen Sorumsuzluk Anlaşmaları  39

B. Kanun veya Yetkili Makamca Verilen İzne Dayalı Bir İşle İlgili Akdedilen Sorumsuzluk Anlaşmaları  41

IV. Genel İşlem Koşulları  44

A. Kavram  45

B. Hukuki Denetim  46

1. Yürürlük Denetimi  47

2. Yorum Denetimi  50

3. İçerik Denetimi  51

C. Tacirler Arasındaki Sözleşmelere Genel İşlem Koşulları’na İlişkin Hükümlerin Uygulanıp Uygulanamayacağı Sorunu  52

V. Borçlar Kanunu’nda Sorumsuzluk Anlaşmalarına Dair Hükümler İhtiva Eden Muhtelif Sözleşmeler  58

A. Satım Sözleşmelerinde Tefekkül Borcu ve Sorumsuzluk Anlaşmaları (BK m.214, f.3 ve BK m.221)  59

B. Kira Sözleşmelerinde Sorumsuzluk Anlaşmaları (BK m.301)  60

C. Saklama Sözleşmelerinde Sorumsuzluk Anlaşmaları (BK m.578, f.2 ve BK m.579, f.2)  61

İKİNCİ BÖLÜM – DENİZYOLU İLE EŞYA TAŞIMA SÖZLEŞMELERİNDE TAŞIYANIN VE TAŞIMA İŞLERİ KOMİSYONCUSUNUN SORUMLULUKLARI İLE SORUMSUZLUK ANLAŞMALARI

5. TAŞIYAN, FİİLİ TAŞIYAN VE TAŞIMA İŞLERİ KOMİSYONCUSU KAVRAMLARI  63

I. Taşıyan  63

II. Fiili Taşıyan  65

III. Taşıma İşleri Komisyoncusu  70

6. DENİZ YOLU İLE EŞYA TAŞIMA SÖZLEŞMELERİNDE TAŞIYANIN TABİ OLDUĞU SORUMLULUK REJİMİ  74

I. Taşıyanın Sorumluluk Sebepleri  77

A. Geminin Başlangıçta Denize, Yola ve Yüke Elverişsiz Olması  78

B. Başka Gemiye Yükleme ve Aktarma Yasağı  81

C. Sapma  82

D. İzinsiz Olarak Güverteye Yükleme Yasağı  83

E. Eşyanın Zıyaa veya Hasara Uğraması ya da Geç Teslimi  84

1. Sorumluluğun Tabi Olduğu Şartlar  84

2. Sorumsuzluk Sebepleri  87

a. Mutlak Sorumsuzluk Sebepleri  87

b. Muhtemel Sorumsuzluk Sebepleri  89

II. Taşımanın İcrasının Fiili Taşıyana Bırakıldığı Hallerde Sorumluluk  90

III. İnceleme ve Bildirim  92

IV. Taşıyanın Sorumluluğu Sınırlama Hakkı ve Bu Hakkın Kaybı  94

A. Sorumluluk Sınırları  94

1. Eşyanın Zıyaa veya Hasara Uğraması Halinde  94

2. Eşyanın Geç Teslim Edilmesi Halinde  96

B. Sınırlı Sorumluluktan Yararlanma Hakkının Kaybı  97

V. Taşıyanın ve Adamlarının Akit Dışı Sorumluluğu  98

VI. Hak Düşürücü Süre  99

VII. Zamanaşımı  100

7. TAŞIMA İŞLERİ KOMİSYONCUSUNUN TABİ OLDUĞU SORUMLULUK REJİMİ VE FAALİYETTE BULUNMA ESASLARI  100

I. Taşıma İşleri Komisyoncusunun Tabi Olduğu Sorumluluk Rejimi  100

A. Asil Sıfatıyla Sorumluluk (TTK m.921, m.926 ve m.927)  100

B. Temsilci Sıfatıyla Sorumluluk (TTK m.928)  103

C. Yardımcı Kişilerin Fiil ve İhmallerinden Sorumluluk (TTK m.929)  106

II. Taşıma İşleri Organizatörlüğü Yönetmeliği ile Başlayan Yeni Dönem  108

A. Taşıma İşleri Organizatörü, Gönderen ve Taşımacı Kavramları  110

B. Yetki Belgesi Temini ve Mesleki Yeterlilik Eğitimi Alma Gereklilikleri  112

8. DENİZ YOLU İLE EŞYA TAŞIMA SÖZLEŞMELERİNDE TAŞIYANIN VE TAŞIMA İŞLERİ KOMİSYONCUSUNUN YARARINA AKDEDİLEN SORUMSUZLUK ANLAŞMALARI  115

I. Emredici Hüküm ve İstisnaları (TTK m.1243 ve TTK m.1244)  115

A. Sorumsuzluk Anlaşmalarına Dair BK Hükümlerinin Saklı Tutulması (TTK m.1244, f.3)  117

B. Canlı Hayvan Taşımacılığına ve Güvertede Eşya Taşımacılığına Dair Sorumsuzluk Anlaşmaları (TTK m.1244, f.1, (a) bendi)  118

C. Mutat Ticari Taşıma İşlerinden Olmayan Eşya Taşımacılığına Dair Sorumsuzluk Anlaşmaları (TTK m.1244, f.1, (b) bendi)  119

D. Yüklemeden Önce Boşaltmadan Sonraki Sorumluluğa Dair Sorumsuzluk Anlaşmaları (TTK m.1244, f.1, (c) bendi)  120

E. Konişmentoda Yer Alan Sorumsuzluk Kayıtları  121II. Fiili Taşıyanın Kullanıldığı Taşımalarda Taşıyanın Akdedebileceği Sorumsuzluk Anlaşması (TTK m.1192)  126

III. Değerlendirme  127

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM – DENİZYOLU İLE YOLCU TAŞIMA SÖZLEŞMELERİNDE TAŞIYANIN SORUMLULUĞU İLE SORUMSUZLUK ANLAŞMALARI

9. DENİZ YOLU İLE YOLCU TAŞIMA SÖZLEŞMELERİNDE TAŞIYANIN TABİ OLDUĞU SORUMLULUK REJİMİ  131

I. Deniz yolu ile Yolcu Taşıma Sözleşmesi  134

II. Yolcu  137

III. Bagaj  137

IV. Taşıma Süresi  138

V. Taşıyanın Sorumluluk Sebepleri ve Sınırları  139

A. Yolcunun Ölümü veya Yaralanmasında Sorumluluk ve Sınırı 139

B. Bagajın Zıyaa veya Hasara Uğramasından ya da Geç Teslim Edilmesinden Sorumluluk ve Sınırı  141

C. Sorumluluk Sınırlarına İlişkin Ortak Hükümler ve İstemlerin Birleşmesi  143

D. Sınırlı Sorumluluktan Yararlanma Hakkının Kaybı  144

VI. Taşımanın İcrasının Fiili Taşıyana Bırakıldığı Hallerde Sorumluluk  145

VII. Bildirim  147

VIII. Zorunlu Sigorta  148

IX. Zamanaşımı  149

10. DENİZ YOLU İLE YOLCU TAŞIMA SÖZLEŞMELERİNDE TAŞIYANIN YARARINA AKDEDİLEN SORUMSUZLUK ANLAŞMALARI 

I. Emredici Hüküm (TTK m.1271)  150

II. Muafiyet Hükmü (TTK m.1263, f.4)  152

III. Değerlendirme  155

Sonuç  157

EKLER

EK 1: KONİŞMENTOYA MÜTEALLİK BAZI KAİDELERİN TEVHİDİ HAKKINDAKİ MİLLETLERARASI BRÜKSEL SÖZLEŞMESİ, 1924 (Lahey Kuralları)  161

EK 2: KONİŞMENTO İLE İLGİLİ BAZI KURALLARIN BİRLEŞTİRİLMESİ HAKKINDAKİ ULUSLARARASI KONVANSİYONUN DEĞİŞTİRİLMESİNE İLİŞKİN PROTOKOL, 1968 (Lahey–Visby Kuralları)  168

EK 3: DENİZDE EŞYA TAŞIMA BİRLEŞMİŞ MİLLETLER SÖZLEŞMESİ, 1978 (HAMBURG KURALLARI)  173

EK 4: 1974 TARİHLİ DENİZDE YOLCU VE BAGAJ TAŞINMASINA İLİŞKİN ATİNA SÖZLEŞMESİ (1974 ATİNA SÖZLEŞMESİ)  193

EK 5: YOLCULARIN VE BAGAJLARININ DENİZ YOLU İLE TAŞINMASINA İLİŞKİN ATİNA SÖZLEŞMESİNE AİT 2002 PROTOKOLÜ (ATİNA SÖZLEŞMESİ 2002 PROTOKOLÜ)  203

-Yararlanılan Eserler  219

-Kavram Dizini  229