Giriş:

Ülkemiz Akdeniz ve uzantısı olan Ege, Marmara ile Karadeniz çevrelemektedir. Sıcaklığı ve tuzluluğu en fazla olan Akdeniz, en az olan ise Karadeniz’dir. Bu denizlerimizde yerli türlerin yanısıra, dünyanın birçok yerinde görülen kozmopolit türler, boğazlar yoluyla giren sıcak ve soğuk kökenli türler ile Süveyş Kanalı’nın açılmasından sonra giren Kızıldeniz kökenli İndo-Pasifik türler yaşamını sürdürdüğünden biyolojik çeşitlilik zengin ve dinamiktir. Ayrıca, son yüzyılda küresel iklim değişiklikleri boğazlar, kanallar, gemilerle taşınım ve akvakültür faaliyetleri sonucu 500’den fazla yabancı tür Akdeniz’e girip yaygınlaşmaya başlamıştır.

Fiziko-kimyasal parametreler (tuzluluk, sıcaklık) yönünden farklı özellikler gösteren  denizlerimiz, biyolojik çeşitlilik yönünden zengindir. Deniz canlıları farklı denizlerde ve kıyılarda değişik oranlarda yoğunlaşmıştır. Örneğin, Doğu Akdeniz’de lesepsiyen (göçmen) türler, Saros Körfezi’nde süngerler ve mercanlar, Karadeniz’de ise deniz kabukluları ve yumuşakçalar daha fazla görülür.

Ege ve Akdeniz’de tür çeşitliliği fazlayken, Karadeniz populasyon yönünden zengindir. BU nedenle, balık üretimimizin büyük çoğunluğu Karadeniz’den gelmektedir. Keza Marmara’da suyun üst tarafı Karadeniz, alt tarafı Akdeniz sularının etkisinde olduğundan denizin farklı derinliklerinde farklı canlılar bulunmaktadır. Üst tabakada Karadeniz, alt tabakada Akdeniz kökenli türler dağılım gösterir.

Bu eser üç tarafı denizlerle çevrili ülkemizde denizel yaşamı ve deniz ekosistemini daha iyi tanımak sevdirmek ve bilinçli olarak değerlendirmek amacıyla hazırlanmıştır. BU tip eğitim dokümanları ile deniz canlılarının daha iyi korunacağına inanılmaktadır. Hedef kitlemiz, çocuklar, denizcilik ve balıkçılık ile ilgili eğitim alan gençler, gönüllüler amatörler ve profesyonellerdir.

Kitapta Türkiye’yi çevreleyen denizler ve biyo-ekolojik özellikleri, denizel yaşam ortamları, mikroskobik canlılardan (plankton) deniz memelilerine (yunuslar, foklar, balinalar) kadar besin zincirinde yer alan her gruptan canlılar açıklanıp tanıtılmış özellikle nesli korunması gereken bitki ve hayvan türleri ile yabancı – yayılmacı türlere değinilmiştir. Ayrıca denizleri etkileyen ve kirleten çeşitli faaliyetler üzerinde durulmuş, biyolojik çeşitlilik ve korunması ile konuya ilişkin Özel Çevre Koruma Bölgeleri hakkında bilgi verilmiştir. Denizel biyotayı koruma çalışmaları kapsamında denizaltı ekosisteminin haritalandırılması ve izlenmesi ile suni resifler konularına değinilmiş, denizel canlı saldırıları ısırma, sokma ve dalama olayları ile acilen yapılması gerekenler açıklanmıştır. Bunların yanı sıra meraklıları için sualtı görüntüleme teknikleri hakkında bilgi ve deneyimler aktarılmıştır.

-Önsöz 10

-Giriş 12

1-TÜRKİYE’Yİ ÇEVRELEYEN DENİZLER VE BİYO-EKOLOJİK ÖZELLİKLERİ 14

1.1.Türkiye’yi Çevreleyen Denizler 15

1.1.1.Karadeniz 15

1.1.2.Marmara Denizi 16

1.1.3. Ege Denizi 16

1.1.4. Akdeniz 17

1.2. Deniz Suyu ve Özellikleri 18

2-DENİZEL YAŞAM ORTAMLARI VE DENİZEL ÇEVRENİN SINIFLANDIRILMASI 20

2.1. Denizel Yaşam Ortamları 21

2.2. Denizel Çevrenin Sınıflandırılması 23

2.2.1. Littoral Sistem 24

2.2.2. Derin Deniz Sistemi 25

3. DENİZEL BİYOTA VE EKOLOJİK BÖLÜMLERİ 26

3.1. Planktonik Canlılar 27

3.2. Bentik Canlılar: Deniz Bitkileri (Flora) 34

3.2.1. Esmer Alg’ler (Phaeophyceae) 34

3.2.2. Kırmızı Alg’ler (Rhodophyceae) 38

3.2.3. Yeşil Alg’ler (Chlorophyceae) 44

3.2.4. Denizel Flora: Deniz Çiçekli Bitkiler 49

3.3. Bentik ve Pelajik Canlılar: Deniz Hayvanları (Fauna) 58

3.3.1. Süngerler (Porifera) 59

3.3.2. Haşlamlılar (Cnidaria) 59

3.3.2.1. Hidralar 60

3.3.2.2. Deniz Anaları 60

3.3.2.3. Taraklılar (Ctenophora) 62

3.3.2.4. Mercanlar 62

3.3.3. Yumuşakçalar (Mollusca) 64

3.3.3.1. Salyangozlar (Gastrapoda) 65

3.3.3.2. Çift Kabuklular (Bivalvia) 68

3.3.3.3. Kafadanbacaklılar (Cephalapoda) 69

3.3.4. Yassı Solucanlar (Plathelminthes) 70

3.3.5. Halkalı Solucanlar (Annelida) 70

3.3.6. Eklembacaklılar (Arthropoda) 71

3.3.6.1. Kürek Ayaklılar (Copepoda) 71

3.3.6.2. Sülük Ayaklılar (Cirripedia) 71

3.3.6.3. Karından Bacaklılar (Amphipoda) 71

3.3.6.4. On Ayaklılar (Decapoda) 72

3.3.7. Yosun Hayvancıklar (Bryozoa) 72

3.3.8. Derisidikenliler (Echinodermata) 73

3.3.9. Tulumlular (Tunicata) 75

3.3.10. Balıklar (Pisces) 76

3.3.11. Deniz Memelileri (Cetacea) 100

3.3.12. Deniz Sürüngenleri (Reptiller) 101

4. DENİZİ ETKİLEYEN OLAYLAR 104

4.1. Deniz Kirliliği 105

4.2.Biyolojik Çeşitlilik 107

4.2.1. Türkiye Denizlerinde Nesli Korunması Gereken Türler 109

4.2.1.1. Denizel Flora 109

-Kıyısal Cystoseira Toplulukları 109

-Vermetid Taraçalar ve/veya Kalkerli Alg Banketleri 110

-Posidonia Oceanica Çayırları 111

-Cymodocea Çayırları 113

-Zostera Noltii Çayırları 113

4.2.1.2. Denizel Fauna 114

-Banyo Süngeri (Spongia officinalis) 114

-Kırmızı Mercan (Paramuricea clavata) 114

-Deniz Yumuşakçaları (Molluska) 116

-Pina (Pinna nobilis) 116

-Uzun Dikenli Deniz Kestanesi (Centrostephanus longispinus) 117

-Kabuklular (Crustacea) 118

-Balıklar 120

-Deniz Memelileri 123

-Deniz Kaplumbağaları 125

4.2.2. Yayılmacı Türler 126

4.2.2.1. Flora: Caulerpa racemosa var. cylindracea, Stypopodium schimperi, Halophila stipulacea 128

4.2.2.2. Fauna: Mnemiopsis leidyi, Rapana venosa ve Bazı lesepsiyen balık türleri 133

4.3. Hayalet Ağlar 135

5. DENİZ VE KIYI KORUMA ALANLARI 140

5.1. Deniz ve Kıyı Koruma Alanlarından Sorumlu Kurumlar 141

5.1. Deniz ve Kıyı Koruma Alanlarının Faydaları 142

5.2.1. Deniz Canlılarını Koruyor 143

5.2.2. Yöre Ekonomisini Destekliyor 144

5.2.3. Balık Stoklarını Koruyor 144

5.2.4. Balıkçılara Geçim Kaynağı Sağlıyor 144

5.2.5. Verimli Balık Avı ile Amatör Balıkçılık Turizmi Gelişiyor 144

5.2.6. Denizlerin Akciğerleri Deniz Çayırları 144

5.2.7. Deniz Çayırları, İklim Değişikliği ile Mücadelede Doğal Bir Çözüm Sunuyor 145

5.2.8. Deniz Çayırları Kıyı Erozyonunun Kontrolünü Sağlıyor 145

5.2.9. Kıyılar Doğal Bir Arıtma Sağlıyor 145

5.2.10. Zengin Doğası, Temiz Demiz ve Kıyıları ile Yöre Turizmine Katkı Sağlıyor 145

5.2.11. Denizel Değerlerinin Korunması Turizmin Geleceğini Garantiliyor 146

5.2.12. Tarihi, Kültürel ve Doğal Değerleri Sayesinde Kitle Turizminin Yapıldığı Alanlara Göre Farklı Turizm Seçenekleri Sunuyor 146

5.2.13. Yerel Kültür ve Geleneksel Yaşam Biçimlerini Koruyor 146

6.DENİZEL BİYOTAYI KORUMA ÇALIŞMALARI: SUNİ RESİFLER, DENİZALTI EKOSİSTEMİNİN HARİTALANDIRILMASI VE İZLENMESİ 148

7. DENİZEL CANLI SALDIRILARI, ISIRMA VE SOKMALARI İLE TEDAVİ YÖNTEMLERİ 156

7.1. Giriş 157

7.2. Korunma 157

7.3. Tedavi 158

7.4. Denizel Enfeksiyonlar 159

7.5. Tehlikeli Denizel Canlılar 159

7.5.1. Köpek Balıkları 160

7.5.2. Mürenler 162

7.5.3. Vatozlar, Elektrikli ve Çarpan Balıklar 163

7.5.4. Haşlamlılar (Cnidaria) Denizanaları (Medüzler) ve Deniz Laleleri (Anemonia) 164

7.5.5. Derisidikenliler (Echinodermata) Denizkestaneleri ve Denizyıldızları 165

8. SUALTI GÖRÜNTÜLEME TEKNİKLERİ 168