Önsöz

Foça ve yakın civar denizalanı, kapsadığı bakir kıyıları, göreceli oldukça temiz denizi, adaları ile doğal ve kültürel olarak eşsiz değerler barındıran özel bir alandır. İzmir Körfezi‘nin kuzeydoğu girişinde yer alan Foça‘nın antik çağlardan miras kalan kayda değer bir tarihi ve bölgeyi dünya çapında önemli kılacak zengin bir denizel ve kıyısal biyolojik çeşitliliği vardır. Biyolojik çeşitliliğin en önemli unsurları arasında; Foça adalarında yaşayan ve bazıları üreyen kuşlar (deniz ve kıyı kuşları ile yırtıcı kuşlar), balıklar (ticari değeri olsun olmasın), deniz erişteleri (Posidonia oceanica) ve Akdeniz foku (Monachus monachus) sayılabilir. Alan, barındırdığı bazı deniz ve yırtıcı kuş türlerinden dolayı 1997’de Avrupa’nın ve Türkiye’nin Önemli Kuş Alanlarından biri (ÖKA) ilan edilmiştir.

Alan öneminden dolayı 1. ve 2. derece doğal, arkeolojik ve kentsel SİT alanı ve 1990 yılında ise ÖÇKB ilan edildi. Ancak bir bölgenin sadece koruma statüsüne sahip olmasının iyi korunacağı anlamına gelmediği bilinen bir gerçek. Plansız turizm baskısı, kıyılardaki yapılaşma baskısı ve denizlerde aşırı ve yasadışı su ürünleri avcılığı en önemli ve artan tehditler olarak karşımızda duruyordu. İhtiyaç duyulan en büyük eksiklikler, bu özel alanın sahip olduğu biyolojik çeşitliliğin tam olarak biliniyor olmaması ve bölgede sürdürülebilir koruma sağlayacak yönetim planlarının olmayışı şeklinde özetlenebilir. Kısacası, öncelikle alanda ciddi bir araştırma ve veri toplama, ardından yöre koşullarını dikkate alarak yönetim planının oluşturulması gerektiği tespit edildi.

SAD-AFAG‘ın uzun yıllar bölgede yürüttüğü “Akdeniz fokunun Türkiye’de korunması; Foça Pilot Projesi” ve Derneğin takip eden diğer uzun süreli projelerinin geniş anlamda hedefi , bölgede yaşadığı bilinen ve nesli dünya çapında tehlike altında olan Akdeniz fokunu sembol ve şemsiye tür olarak kabul ederek, kıyı, deniz ve adaları kapsayan Foça ÖÇK Bölgesini sahip olduğu biyolojik çeşitlilik ile bir bütün olarak korumak olmuştur. Önemli hedeflerden biri de yukarıdaki hedefe paralel olarak Foça‘nın en önemli geçim kaynaklarından balıkçılığın sürdürülebilir olarak bölgede yürütülmesine katkıda bulunmak olmuştur. Aslında Foça Pilot Projesi, doğallığını koruyan bu alandaki biyolojik çeşitliliği, kıyı/deniz ekosistemini ve geçimini denizden sağlayan balıkçıları bir bütün olarak ele almayı ve sürdürülebilir koruma prensipleri geliştirmeyi amaçlayan bir proje idi.

Elinizde bulunan kitap, Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı‘nın Sualtı Araştırmaları Danışmanlık Ltd. Şti.‘ne yaptırdığı “Foça Özel Çevre Koruma Bölgesi Akdeniz Foku (Monachus monachus) Koruma ve İzleme Projesi”nin çıktılarından biri olup, ülkemizde Akdeniz foklarının en önemli yaşam alanlarından olan Foça ve barındırdığı Akdeniz fokları üzerine önemli bir boşluğu dolduracağı düşünülmektedir. Dahası bu kitap, geçmiş çalışmaları ve ilgili bulguları, gelecekte de planlama çalışmaları yapacak sorumlu kurum ve kuruluşlara bilgi aktaracak bir kaynak olma özelliğine sahiptir. Bu bağlamda, Kurumumuzun maddi desteği, Sualtı Araştırmaları Danışmanlık Ltd‘in çalışmaları ve SAD-AFAG‘ın katkıları ile Foça Özel Çevre Koruma Bölgesi içinde nesli tehlike altında olan Akdeniz fokunun güncel durumu ve alanda daha iyi korunmasını teminen alınacak önlemler hakkında önemli bilgiler elde edildi. Bu bilgiler alandan sorumlu kurum olarak ÖÇKK Başkanlığı için önemli bazı koruma ve yönetim planı önerileri çıkmasını sağladı.

Söz konusu proje kapsamında hazırlanan bu kitap, dünyanın en nadir memelilerinden ve Avrupa‘nın sayıca
en az türü olan Akdeniz fokunun daha iyi tanınması ile Foça‘nın bu canlı bakımından önemini anlatmaktadır.
Böyle bir eserin ortaya çıkarılmasından dolayı büyük bir memnuniyet duyduğumu belirterek emeği geçen
herkese teşekkür ederim.

Ş. Önder KIRAÇ
ÖÇKK Başkanı
Aralık 2008, Ankara

İçindekiler:

-Teşekkür 3
-İçindekiler 4
-Önsöz 5

1. Akdeniz Foku Hakkında Genel Bilgiler 6
   1.1. Taksonomi 6
   1.2. Dünya’da ve Türkiye’de durumu 6
   1.3. Habitatları 8
   1.4. Beslenmesi 10
   1.5. Dış görünüşü 10
   1.6. Davranış ve üreme 11
2. Türü Tehdit Eden Faktörler 12
   2.1. Yaşam alanlarının (kıyıların) betonlaşması 12
   2.2. Yasadışı ve aşırı su ürünleri avcılığı 12
   2.3. Fokların kasti öldürülmesi 13
   2.4. Fok mağaraları’nda rahatsız edilmeleri 14
   2.5. Deniz ve kıyıların kirlenmesi 14
3. Foça’da Akdeniz Foku 16
   3.1. Tarihçesi 16
   3.2. Çalışma yöntemi 16
   3.2.1. Fok gözlemlerinin toplanması 16
   3.2.2. Fok mağaraları kontrolleri 18
   3.2.3. Foça ÖÇK Bölgesi Akdeniz foku ve habitatları Coğrafi Bilgi Sistemi 18
   3.2.4. Coğrafi Bilgi Sistemi Yapısı 19
   3.2.5. 2004-2008 yılları arası gözlemlerinin Coğrafi Bilgi Sistemi’ne girilmesi 19
   3.2.6. Mağara inceleme sonuçlarının sayısallaştırılması 22
   3.2.7. Üreme ve beslenme alanlarının Coğrafi Bilgi Sistemi’ne girilmesi 22
   3.2.8. Tehditlerin Coğrafi Bilgi Sistemi’ne girilmesi 22
   3.3. Akdeniz fokunun varlığı ve habitatlarına ilişkin bulgular 23
   3.3.1. Foça ÖÇK Bölgesi’nde Akdeniz fokunun durumu 23
   3.3.2. Foça Özel Çevre Koruma Bölgesi’nde Akdeniz fokunun üremesi 29
   3.3.3. Foça Özel Çevre Koruma Bölgesi’nde Akdeniz fokunun beslenmesi 29
   3.3.4. Akdeniz fokuna ve yaşam alanlarına yönelik tehditler 29
   3.3.5. Fok gözlemlerinin değerlendirilmesi ve CBS’ne aktarımı 30
4. Foça’da Akdeniz Foku ve Yaşam Alanlarını Koruma Çalışmaları 31
5. Akdeniz Fokunun Korunmasına İlişkin Hukuki Durum 37
   5.1. Ulusal mevzuat 37
   5.2. Uluslararası sözleşmeler 37
6. Sonuç ve Öneriler 38
   -Kaynakça 42
   -Ek 45