ÖNSÖZ

1975 yılından beri Coğrafya Bölümü öğrencilerine okutmakta olduğum Hidroğrafya ve Jeomorfoloji derslerinde, okyanus ve denizaltlarının yapısal ve jeomorfolojik özellikleri üzerinde önemle durulmuştur. Çünkü son 15 yıl içerisinde yapılan çeşitli araştırmalar sayesinde denizaltı jeolojisi ve jeomorfolojisi konusunda son derece önemli bilgi-bulgu-veriler elde edilmiştir; ayrıca ülkemizde öğrencilerimizin yeteri kadar faydalanabileceği denizaltı konusunda yazılmış yeterli türkçe ders kitabı ve diğer kaynaklar bulunmamaktadır. Bu bakımdan, bu açığı bir ölçüde de olsa doldurmak ve öğrencilerimizin ders ve sınavlara daha iyi hazırlanmaları bakımından bu eser hazırlanmıştır.

Okyanus ve deniz tabanlarının çeşitli özelliklerini içeren araştırma ve yayınların son 10-15 yıl içersinde arttığını görmekteyiz. Gerçekten, denizaltı araştırmaları, teknolojinin büyük bir hızla ilerlemesine ve deniz tabanlarında bulunan maden ve petrol yataklarının bulunması ve çabalarının artmasına bağlı olarak 1965’lerden sonra yoğunluk kazanmıştır. Bu konudaki esaslı araştırmalar, esas itibariyle A.B. Devletlerinde National Science Foundation (Ulusal Bilim Yardım Fonu) kurulması ile başlamıştır. Nitekim, 1963’de Ocean Sediments Coring Program (Okyanus Çökellerini Sondalama Proğramı). 1964 de JOIDES: Joint Oceanographic Instition For Deep Earth Sampling (Derin Yer Örneklemesi için Birleşmiş Oseanoğrfaya Enstitüsü) ve 1966 da Deep Sea Drilling Project (Derin Deniz Sondaj Projesi) adı altında çeşitli denizaltı araştırma projeleri hazırlanmış ve bu projeleri yürütecek araştırma kurumları kurulmuştur. Başta bu araştırma kurumlarının okyanus ve denizlerde yaptıkları yüzlerce sondaj, jeofiziksel yöntemlerle yürütülen çalışmalar, sualtından alınan kaya ve çökel örnekleri vs. sayesinde okyanus ve deniz tabanlarının yapısal, jeomorfolojik özellikleri ve evrimleri geniş ölçüde aydınlatılmıştır. Bu araştırmalar sonucunda dünyamızın oluşumu ve evrimi önemli ölçüde açıklık kazanmıştır.

Özellikle 1965 lerden itibaren denizaltında yapılan yoğun araştırmalardan elde edilen bilgileri yaşta öğrencilerimize aktarmak bakımından bu eser 1976 yılından itibaren yazılmağa başlanmış ve bu konudaki literatür 1978 sonuna kadar takip edilmiştir. Kitabın yazılmasında Shepard’ın “Submarine Geology”, editörlüğünü Fairbridge’in yaptığı “The Encyclopdia of Oceanography”, King’in “Introduction to Marine Geology and Geomorphology” ve Sokolov, Gaynanov, Nesmeyanov ve Seregin’in “Petroleum Resources of Sea and Oceans” adlı eserlerinden önemli ölçüde faydalanılmıştır.

Metinde geçen metodların ve terimlerin iyi anlaşılması bakımından deniz altı araştırmalarının tarihçesi, denizaltı araştırma yöntemleri ve araştırmalarda kullanılan malzemeler hakkında bilgiler verilmiştir. Denizaltlarının genel jeolojik yapısı ve jeomorfolojik birimleri mümkün olduğu kadar ayrıntılı olarak işlenmiş ve özellikle Türkiye’yi çevreleyen denizlerin jeolojik ve jeomorfolojik özelliklerine elde edebildiğimiz literatür çerçevesinde geniş yer verilmiştir. VIII bölümde ise dcnizaltı petrol kaynakları ve potansiyelleri üzerinde de durulmuştur.

1979 Haziran’ında baskıya verilen bu kitap. çeşitli sorunlar yüzünden iki yıl sonra basılmıştır. Kitabın basılmasında yardımlarını gördüğüm Prof. Dr. Hurşit Ertuğrul’a, Prof. Dr. M. Kaya Bilgegil’e ve Matbaa Müdürü Cafer Tekerli’ye, şekillerin çiziminde emeği geçen Ferit Can’a ve Ass. Özer Yılmaz’a ve Atatürk Üniversitesi Matbaası mensuplarına ayrı ayrı teşekkür ederim.

Kitapta gözden kaçmış ve/veya farkına varılmamış ham ve yanlışlıklar için okuyucuların hoşgörüsüne sığınır, kitap için yapılacak hertürlü eleştiri ve görüşleri bekler ve kitabın öğrencilerimize ve yerbilimcilere faydalı olmasını candan dilerim.

Doç. Dr. İbrahim Atalay

Erzurum. 15 Nisan 1981