“Taşıyanın Muhtemel Sorumsuzluk Halleri” başlığını taşıyan bu çalışma Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Hukuk Anabilim Dalı Özel Hukuk Bilim Dalı programında yüksek lisans tezi olarak Prof. Dr. Burak ADIGÜZEL, Doç. Dr. Sami AKSOY ve Dr. Öğr. Üyesi Özlem İLBASMIŞ HIZLISOY’dan oluşan jüri önünde savunulmuş ve oybirliği ile kabul edilmiştir.

Bu çalışmada taşıyanın muhtemel sorumsuzluk hallerini ortaya koymak maksadıyla birinci bölümde evvela temel kavramlara yer verilmiş; navlun sözleşmesinin tanımı, unsurları, tarafları, çeşitleri açıklanarak taşıyanın sorumluluğu, bu sorumluluğun sonuçları, genel olarak sorumluluktan kurtulma ve mutlak sorumluluk halleri incelenmiştir. Daha sonra asıl inceleme konusu olan taşıyanın muhtemel sorumsuzluk hallerinin hem uluslararası konvansiyonlardaki yeri hem de Türk Hukukundaki düzenlenişi ayrı ayrı incelenerek özellikle muhtemel sorumsuzluk halleri ile ne kastedildiği, hangi durumların muhtemel sorumsuzluk hali niteliğinde sayılacağı ve bunun nasıl bir sonuç doğuracağı inceleme konusu yapılmıştır. Daha sonra ise muhtemel sorumsuzluk hallerinin emredici niteliği ve ispatı üzerinde durulmuştur.

ÖN SÖZ  5
İÇİNDEKİLER 9
KISALTMALAR LİSTESİ  15

GİRİŞ 17

BİRİNCİ BÖLÜM – 6102 SAYILI TTK ÇERÇEVESİNDE NAVLUN SÖZLEŞMESİ, ULUSAL VE ULUSLARARASI KAYNAKLARDA TAŞIYANIN SORUMLULUĞU VE TTK’DA YER ALAN MUTLAK SORUMSUZLUK HALLERİ

1. NAVLUN SÖZLEŞMESİ, NİTELİĞİ VE KURULMASI 19
A. Navlun Sözleşmesi 19
B. Navlun Sözleşmesinin Niteliği  20
C. Navlun Sözleşmesinin Kurulması 22
2. NAVLUN SÖZLEŞMESİNİN UNSURLARI 22
A. Genel Olarak 22
B. Taşıma Taahhüdü 23
C. Eşya 24
D. Taşımada Deniz Yolunun Kullanılması 26
E. Taşımanın Gemi İle Yapılması 27
F. Eşyanın Taşıyanın Zilyetliğine Geçmesi 28
G. Taşımanın Bir Navlun Karşılığında Yapılması 29
3. NAVLUN SÖZLEŞMESİNİN TARAFLARI VE İLGİLİLERİ 30
A. Genel Olarak 30
B. Navlun Sözleşmesinin Tarafları 30
I. Taşıyan 31
a. Asıl Taşıyan-Alt Taşıyan 32

10 İçindekiler
b. Akdi Taşıyan-Fiili Taşıyan 33
II. Taşıtan 35
C. Navlun Sözleşmesinin İlgilileri 36
I. Yükleten 37
II. Gönderilen 38
4. NAVLUN SÖZLEŞMESİNİN TÜRLERİ 39
A. Genel Olarak 39
B. Çarter Sözleşmesi 40
I. Yolculuk Çarteri Sözleşmesi 40
II. Zaman Çarteri Sözleşmesi 41
C. Kırkambar Sözleşmesi 42
5. TAŞIYANIN SORUMLULUĞU 43
A. Genel Olarak 43
B. Uluslararası Düzenleme ve Konvansiyonlarda Taşıyanın Sorumluluğu 45
I. Harter Act 45
II. La Haye Kuralları 46
III. Visby Kuralları 51
IV. Hamburg Kuralları 53
V. Rotterdam Kuralları 56
C. Türk Hukukunda Taşıyanın Sorumluluğu 58
I. Genel Olarak 58
II. 6098 sayılı TBK Çerçevesinde Taşıyanın Sorumluluğu 61
a. Yanlış Konişmento Düzenlenmesinden Sorumluluk 61
b. Navlun Sözleşmesinin İfa Edilmemesinden Sorumluluk 63
c. Taşıyanın Sorumluluğunu Doğuran Diğer Sebepler 63
III. 6102 sayılı TTK’da Taşıyanın Sorumluluğu 64
a. Genel Olarak 64
b. Geminin Başlangıçta Denize, Yüke ve Yola Elverişsizliği 65
c. Eşyanın Zıya, Hasara Uğraması veya Geç Teslimi 69
d. Yükün İzinsiz Olarak Başka Bir Gemiye Yüklenmesi ve Aktarılması 74
e. Yükün İzinsiz Olarak Güvertede Taşınması 75
f. Haklı Sebep Olmaksızın Rotadan Sapma 77

g. Taşıyanın Üçüncü Kişilerin Fiillerinden Dolayı Sorumluluğu 79
aa. Taşıyanın Adamlarından Dolayı Sorumluluğu 79
bb. Fiili Taşıyan ve Adamlarından Dolayı Taşıyanın Sorumluluğu 81
6. SORUMLULUKTAN KURTULMA HALLERİ  83
A. Genel olarak 83
B. Mutlak Sorumsuzluk Halleri 84
I. Geminin Sevki ve Başkaca Teknik Yönetimindeki Kusur 84
II. Yangın 86
III. Denizde Kurtarma 88
IV. Eşyanın Cins ve Değerinin Kasten Yanlış Bildirilmesi 90

İKİNCİ BÖLÜM – MUHTEMEL SORUMSUZLUK HALLERİNİN ORTAYA ÇIKIŞI, ULUSAL VE ULUSLARARASI KAYNAKLARDA TAŞIYANIN MUHTEMEL SORUMSUZLUK HALLERİ

1. GENEL OLARAK 93
2. MUHTEMEL SORUMSUZLUK HALLERİNİN ORTAYA ÇIKIŞI VE ULUSLARARASI KONVANSİYONLARDAKİ YERİ 94
A. Muhtemel Sorumsuzluk Hallerinin Ortaya Çıkışı 94
B. Uluslararası Düzenleme ve Konvansiyonlardaki Yeri 97
I. Harter Kanunun97
II. La Haye Kuralları 100
III. Hamburg Kuralları 106
IV. Rotterdam Kuralları 109
3. TÜRK HUKUKUNDA MUHTEMEL SORUMSUZLUK HALLERİ 112
A. Tarihi Gelişim 112
B. 6102 Sayılı Türk Ticaret Kanununda Muhtemel Sorumsuzluk Hallerinin Düzenlenişi 115
I. Genel Olarak 115
II. 6762 Sayılı eTTK ile 6102 Sayılı TTK Düzenlemeleri Arasındaki Farklılıklar 117
III. Düzenlemenin Hüküm İfade Ettiği An 120
IV. Düzenlemenin Kapsamı 121

C. 6102 Sayılı Türk Ticaret Kanundaki Düzenlemenin İçeriği 123
I. Kusursuz İfa Engeli Niteliğindeki Sorumsuzluk Halleri 123
a. Denizin veya Gemi İşletmesine Elverişli Diğer Suların Tehlike ve Kazaları 123
aa. Hüküm İle İlişkilendirilen Kavramlar 123
i. Mücbir Sebep ve Tehlike ve Kaza 127
ii. Mürettebatsız Gemiler ve Tehlike ve Kaza 134
bb. Tehlike ve Kazaların Muhtemel Sorumsuzluk Hali Olması Bakımından Sınırları 138
i. Geminin Sefere Elverişsizliği 139
ii. Çatma 141
iii. Ticari Kusur ve Baratarya 143
iv. Sapma 144
b. Harp Olayları, Karışıklık ve Ayaklanmalar, Kamu Düşmanlarının Hareketleri, Yetkili Makamların Emirleri veya Karantina Sınırlamaları 145
aa. Harp Olayları 145
bb. Karışıklık ve Ayaklanmalar 149
cc. Kamu Düşmanlarının Hareketleri 151
i. Deniz Haydutluğu ve Korsanlık 152
aaa. Deniz Haydutluğu Kavramı 153
bbb. Korsanlık Kavramı 156
ccc. Uygulanacak Hüküm 157
dd. Yetkili Makamların Emirleri 158
ee. Karantina Sınırlamaları 160
c. Mahkemelerin El Koyma Kararları 161
aa. Gemiye ilişkin Mahkeme Kararları 162
i. Geminin İhtiyati Haczi 163
ii. Geminin İcrai Haczi 165
iii. Geminin İhtiyati Tedbiri 165
bb. Eşyaya İlişkin Mahkeme Kararları 167
d. Grev, Lokavt Veya Diğer Çalışma Engelleri 168
II. Yükle İlgilinin Neden Olduğu Sorumsuzluk Halleri 171
a. Yükleten, Taşıtan ve Eşyanın Maliki ile Bunların Temsilcilerinin ve Adamlarının Fiil veya İhmalleri 171

b. Ambalajın Yetersizliği  174
c. İşaretlerin Yetersizliği 178
III. Eşyaya İlişkin Sorumsuzluk Halleri 180
a. Hacim veya Tartı İtibarıyla Kendiliğinden Eksilme veya Eşyanın Gizli Ayıpları ya da Eşyanın Kendisine Özgü Doğal Cins ve Niteliği 180
aa. Hacim veya Tartı İtibarıyla Kendiliğinden Eksilme 181
bb. Eşyanın Gizli Ayıpları 184
cc. Eşyanın Kendisine Özgü Doğal Cins ve Niteliği 185

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM- TAŞIYANIN MUHTEMEL SORUMSUZLUK HALLERİNİN EMREDİCİ NİTELİĞİ VE İSPAT

1. GENEL OLARAK 187
2. MUHTEMEL SORUMSUZLUK HALLERİNİN EMREDİCİ OLARAK DÜZENLEMESİ 189
A. Uluslararası Düzenleme ve Konvansiyonlarda Emredici Nitelik 189
B. Türk Hukukunda Emredici Nitelik 194
I. Genel Olarak 194
II. 6102 Sayılı Türk Ticaret Kanununda Emredici Nitelik 196
3. MUHTEMEL SORUMSUZLUK HALLERİNDE İSPAT 200
A. Uluslararası Düzenleme ve Konvansiyonlarda İspat 200
B. Türk Hukukunda İspat 206
I. Genel Olarak 206
II. 6102 Sayılı Kanunda İspat 208
III. İspat Yükünün Dağılımı 208
a. Muhtemel Sorumsuzluk Hallerinde Özel Karinenin Ortaya Konulması 208
aa. Akdi Taşıyanın İspat Külfeti 210
bb. Fiili Taşıyanın İspat Külfeti 215
cc. Taşıyanın Adamlarının İspat Külfeti 216
b. Yükle İlgililerin İspat Külfeti 217
c. Yükle ilgilinin İspat Yükümünü Yerine Getirmesinden Sonraki Durum 219
aa. Akdi Taşıyanın İspat Külfeti 219
bb. Fiili Taşıyanın İspat Külfeti 220

cc. Taşıyanın Adamlarının İspat Külfeti 221
dd. Sözleşme Dışı İstemlerde İspat 221
C. Taşıyanın Sorumlu Olduğu Bir Olayın Etkisi  223
D. Sebeplerin Birleşmesi 224
I. Genel Olarak 224
II. Düzenlemenin Kökeni ve eTTK’daki Durum 225
III. TTK’daki Düzenleme 226
IV. Mutlak Sorumsuzluk Hallerinin Varlığı 229

SONUÇ 231
KAYNAKÇA  235