Çalışmamızda öncelikle konteyner tanımı, çeşitleri ve hukuki niteliği, deniz ticaretinde konteyner kullanımının tarih içinde nasıl geliştiği, konteyner gemileri, limanları, konteyner taşımacılığının gelişimi ve dünya ticaretindeki yeri ile konteynerin kullanıldığı deniz ticareti sözleşmeleri incelenerek okura bu alanda bir genel çerçeve belirleme imkanı tanınmak istenmiştir.

İkinci bölümde ise sürastarya (demuraj) kavramı ele alınarak, karşılaştırmalı hukukta, standart yolculuk çarteri sözleşmelerinde ve Türk Ticaret Kanunu’nda yer alan gemi sürastaryası incelenmiş; böylece konteyner demurajı ile benzer ve farklı yönlerinin tespiti mümkün kılınmaya çalışılmıştır. Daha sonra konteyner demurajının tanımı, hukuki niteliği ve konteyner demurajına uygulanacak hukuk doktrin, yargı kararları ve karşılaştırmalı hukuk ışığında ele alınmıştır.

Üçüncü bölüm ise deniz ticareti hukuku ile deniz ticareti uygulamasının bir araya getirilmesini sağlamak amacıyla konteyner demurajında borçtan sorumluluk bakımından ortaya çıkabilecek hukuki sorunlara ayrılmıştır. Bu bölümde doktrinden çok yüksek mahkeme kararları ve uygulamacıların sahada karşılaştığı olaylar çerçevesinde konteyner demurajı hakkında bazı soru ve sorunlara cevaplar aranmaya çalışılmıştır. Teoriyle pratiği bir araya getirme hevesimiz umarız başarıya ulaşır ve bu eser hem hukukçuların hem de taşımanın hangi aşamasında yer aldığından bağımsız şekilde tüm deniz ticareti uygulamacılarının konteyner taşımacılığı ve konteyner demurajında gönül rahatlığı ile başvurabilecekleri nitelikte bir kaynak olarak literatürde yerini alır.

ÖNSÖZ VE TEŞEKKÜR 5

İÇİNDEKİLER 7

GİRİŞ 15

1. KONTEYNER KAVRAMI VE DENİZ YOLU İLE KONTEYNER TAŞIMACILIĞI 17
1.1. Konteyner Kavramı 17
1.2. Konteynerin Yapısı, İşaretleri ve Türleri 21
1.3. Konteynerin Hukuki Niteliği 28
1.4. Deniz Yolu ile Konteyner Taşımacılığı ve Tarihi Gelişimi 34

1.4.1. Deniz Yolu ile Konteyner Taşımacılığının Tarihi Gelişimi 34

1.4.1.1. Tarih Öncesi-1980 Dönemi 34
1.4.1.2. 1980 Sonrası Dönem 36

1.4.2. Konteyner Gemileri, Limanları ve Konteyner Pazarı 38

1.4.2.1. Konteyner Gemileri 38
1.4.2.2. Limanlar41

1.4.2.2.1. Konteyner Limanları ve İşletme Modelleri 44

1.4.2.3. Dünya Konteyner Piyasası 46

1.4.3. Deniz Yolu ile Konteyner Taşımacılığının Günümüz Dünya ve Türk Deniz Ticaretindeki Yeri 49

1.4.3.1. Dünya Ticareti ve Konteyner Taşımacılığı 49
1.4.3.2. Konteyner Taşımacılığı Piyasasında Liman İşletmelerinin Rolü  52
1.4.3.3. Konteyner Taşımacılığı Piyasası ve Türkiye 52

1.5. Denizyolu ile Konteyner Taşımacılığı Türleri  54

1.5.1. Multimodal Taşımalar 54

1.5.1.1. Genel Bakış ve Tanımlar 54
1.5.1.2. Multimodal Taşımaları Düzenleyen Hukuki Metinler 57
1.5.1.3. Multimodal Taşımalar ve Konteyner Taşımacılığı  61
1.5.1.4. Multimodal Taşımalara İlişkin Görüş ve Değerlendirme 62

1.5.2. Palangadan Palangaya (Tackle to Tackle), Limandan Limana (Port to Port) ve Kapıdan Kapıya (Door to Door) Taşımalar  62

1.5.2.1. Palangadan Palangaya (Tackle to Tackle) Taşımalar ve Hague-Visby Kuralları 63

1.5.2.1.1. Hague-Visby Kuralları Bakımından Taşıyanın Sorumluluğu ile Konteyner Taşımaları  66

1.5.2.2. Limandan Limana (Port to Port) Taşımalar ve Hamburg Kuralları  66
1.5.2.2.1. Hamburg Kuralları Bakımından Taşıyanın Sorumluluğu ile Konteyner Taşımaları 67

1.5.2.3. Kapıdan Kapıya (Door to Door) Taşımalar ve Rotterdam Kuralları  70
1.5.2.3.1. Rotterdam Kurallarının Diğer Taşıma Şekillerini Düzenleyen Kurallar ile Karşılaştırılması 73
1.5.2.3.2. Rotterdam Kurallarındaki Konteyner Taşımalarına İlişkin Düzenlemeler  77

1.5.3. Full Container Load/Less (Than) Container Load (FCL/ LCL) Taşımalar 81

1.5.3.1. FCL ve LCL Taşıma Biçimlerinin Türk Hukuku Bakımından İncelenmesi 83

1.5.3.1.1. FCL ve LCL Taşıma Biçimlerinde Konteynerin Elverişsizliği ve Taşıyanın Sorumluluğu 83
1.5.3.1.2. Sorumluluğun Başlangıcı ve Hukuki Kaynağı 85

1.5.3.2. FCL ve LCL Taşıma Biçimlerinin Karşılaştırmalı Hukuk, Doktrin ve Uluslararası Deniz Ticareti Kuralları Bakımından İncelenmesi 90
1.5.3.3. FCL ve LCL Taşıma Biçimleri Bakımından Bazı Değerlendirmeler  95

1.5.3.3.1. Yükle İlgililerin Yükümlülükleri 95
1.5.3.3.2. Konteynerin Yükle İlgililerce Temin Edilmiş Olması 97
1.5.3.3.3. FCL Taşımalar Bakımından Konişmento Klozları  98
1.5.3.3.4. Karşılıklı Kısmi Çarter Sözleşmeleri Bakımından FCL Taşımalar  100
1.5.3.3.5. FCL/LCL Konteyner Taşımalarının Konteyner Demurajı Alacağına Etkisi 100

1.6. Denizyolu ile Konteyner Taşımacılığı Sözleşmeleri 101

1.6.1. Türk Hukuku ve Karşılaştırmalı Hukuklarda Deniz Ticareti Sözleşmelerinin Sınıflandırılması 101
1.6.2. Navlun Sözleşmesi Tanımı, Unsurları, Türleri ve Tarafları 106

1.6.2.1. Navlun Sözleşmesinin Tanımı ve Unsurları 106
1.6.2.2. Navlun Sözleşmesinin Türleri 109

1.6.2.2.1. Çarter- Kırkambar Sözleşmeleri 109
1.6.2.2.2. Çarter ve Kırkambar Sözleşmelerinde Navlunun Belirlenmesi, Borçlusu ve Alacaklısı 115
1.6.2.2.3. Asıl Navlun-Alt Navlun Sözleşmeleri 118

1.6.2.2.3.1. Asıl Navlun-Alt Navlun Sözleşmelerinin Belirlenmesi 118
1.6.2.2.3.2. Asıl ve Alt Navlun Sözleşmelerinde Tarafların Talepleri 121
1.6.2.2.3.3. Navlun Sözleşmelerinde Taşıyanın Belirlenmesi 122
1.6.2.2.3.4. Identity of Carrier Klozu 127

1.6.2.3. Navlun Sözleşmesinin Tarafları 128

1.6.2.3.1. Taşıyan 128
1.6.2.3.2. Fiili Taşıyan 130
1.6.2.3.3. Gemi İşletmeyen Taşıyan ve Diğer Aracılar 133

1.6.2.3.3.1. Brokerler 134
1.6.2.3.3.2. Gemi Acenteleri 138
1.6.2.3.3.3. Kaptan 139
1.6.2.3.3.4. Taşıma İşleri Komisyoncuları  140
1.6.2.3.3.5. Gemi İşletmeyen Taşıyan 145

1.6.2.3.4. Taşıtan 147
1.6.2.3.5. Yükleten 150
1.6.2.3.6. Gönderilen 151

1.6.3. Kırkambar Sözleşmesine Dayanan Deniz Yolu ile Konteyner Taşımaları 152
1.6.4. Denizyolu ile Konteyner Taşımacılığında Kullanılan Diğer Sözleşme Türleri 153

1.6.4.1. Miktar, Hacim ve Hizmet Sözleşmeleri 154
1.6.4.2. Slot Çarter Sözleşmeleri 156
1.6.4.3. Konteyner Gemisi ve Konteyner İçi Yer Tahsisi Sözleşmeleri 157

1.6.5. Denizyolu ile Konteyner Taşımacılığında Konteyner Tedariki Amacıyla Kullanılan Sözleşme Türleri  158

1.6.5.1. Konteyner ve Konteyner Ekipmanı Leasing Sözleşmesi 158
1.6.5.2. Konteyner Kiralama Sözleşmesi 162
1.6.5.3. Karşılıklı Konteyner Tedariki Sözleşmesi 162

2. NAVLUN SÖZLEŞMELERİNDE DEMURAJ 165

2.1. Sefer Çarteri Sözleşmelerinde Demuraj (Sürastarya) Kavramı 165

2.1.1. Türk Hukukunda ve Müşterek Hukuk Sisteminde Demuraj  169
2.1.2. Demurajın Fonksiyonları 170
2.1.3. Demurajın Hukuki Niteliği ve Bu Niteliğinin Belirlenmesi Bakımından Türk Hukuk Sistemi ile Karşılaştırmalı Hukuk Sistemlerine Genel Bir Bakış  171
2.1.4. Demuraj Süresinin Belirlenmesi, Hesabı ve Sona Ermesi 174

2.1.4.1. “Once on Demurrage Always on Demurrage” Prensibi ve Uygulaması 177

2.1.5. Demuraj Ücretinin Borçlusu ve Alacaklısı 179
2.1.6. Demuraj Ücretinden Doğan Hak ve Talepler 180

2.1.6.1. Hapis Hakkı 181

2.1.6.1.1.Yükleme ve Boşaltama Limanında Hapis Hakkının Kullanılması 183
2.1.6.1.2. Hapis Hakkının Konusu 183
2.1.6.1.3. Hapis Hakkına Konu Eşyanın Mülkiyeti ve Zilyetliği 185
2.1.6.1.4. Hapis Hakkının Kullanılabileceği Alacağın Özellikleri 186
2.1.6.1.5. Hapis Hakkının Doğumu ve Kullanılması 187
2.1.6.1.6. Hapis Hakkının Kullanılması Bakımından Bazı Özellikli Haller 187
2.1.6.1.7. Hapis Hakkının Kullanılmasının Hukuki Sonuçları 189

2.1.6.2. Lien Hakkı 189

2.1.6.2.1. Türk Hukuku Çerçevesinde Lien Hakkının Kullanılması 192

2.1.6.3. Demuraj Ücretinden Doğan Diğer Hak ve Talepler 193

2.1.6.3.1. Cesser Klozu 194
2.1.6.3.2. Gecikme Zararları 195

2.1.6.4. Demuraj Alacağının Özellikleri 197
2.1.6.5. Demuraj ve İlgili Taleplerde Zamanaşımı 198

2.2. Deniz Yolu ile Konteyner Taşımacılığında Demuraj (Sürastarya) Kavramı 199

2.2.1. Genel Olarak Konteyner Demurajı 200

2.2.1.1. Türk Öğretisindeki Tanımlar 202
2.2.1.2. Yabancı Öğreti ve Hukuki Metinlerde Yer Alan Tanımlar 204
2.2.1.3. Türk ve Yabancı Mahkeme Kararlarında Yer Alan Tanımlar 206

2.2.2. Konteyner Demurajının Hukuki Niteliği ve Yolculuk Çarteri Sözleşmelerindeki Demuraj ile Karşılaştırılması 207

2.2.2.1. Borçlar Hukuku Temelinde Kırkambar Sözleşmesinden Kaynaklanan Hak ve Yükümlülüklerin Belirlenmesi ve Konteyner Demurajı Alacağı 208
2.2.2.2. Konteyner Demurajının Bir Tür Tazminat Olup Olmadığının Tespiti  213
2.2.2.3. Yükün Teslim Alınmamasının Konteyner Demurajına Etkisi 215
2.2.2.4. Karşılaştırmalı Hukuklarda Konteyner Demurajının Hukuki Niteliği 217
2.2.2.5. Navlun Ekleri (Teferruatı) Bakımından Konteyner Demurajı 220

2.2.2.6. Konteyner Demurajının Türk Hukuku ve Anglo-Sakson Hukuk Sistemleri Bakımından Çarter Sözleşmelerindeki Demuraj Kurumu ile Karşılaştırılması 221

2.2.3. Türk Hukukunda Konteyner Demurajına Uygulanacak Hukuk 225

2.2.3.1. Milletlerarası Özel Hukuk Bakımından 225
2.2.3.2. Türk Hukukunda Konteyner Demurajına Kıyasen Uygulanabilecek Hükümler 226

2.2.3.2.1. Temerrüt Hükümleri 227
2.2.3.2.2. Türk Ticaret Kanunu’nun Demuraja İlişkin Hükümleri  230
2.2.3.2.3. Türk Ticaret Kanunu’nun Gecikme Zararlarına İlişkin Düzenlemesi 231
2.2.3.2.4. Konteyner Demurajının Ticari Örf ve Adetten Sayılmasına İlişkin Değerlendirme 234
2.2.3.2.5. Türk Hukukunda Konteyner Demurajına Uygulanacak Hukuk Bakımından Ulaşılan Sonuç ve Değerlendirme 235

2.2.4. Konteyner Demurajı ve Gecikme Bedeli (Detention) Ayırımı 236
2.2.5. Konteyner Demurajının Kararlaştırılması ve Miktarının Belirlenmesi 239

2.2.5.1. Konteyner Demurajının Kararlaştırılmasının Şartları 239
2.2.5.2. Konteyner Demurajının Belirlenmesinde Tartışmalı Haller 241
2.2.5.3. Konteyner Demurajının Miktarının Belirlenmesi 243

2.2.6. Konteyner Demurajı Borcunun Oluşmasının Şartları 244

2.2.6.1. Konteyner Demurajı Alacağının Talep Edilebilir Olması (Muacceliyeti) 245
2.2.6.2. Yükün Teslim Anı 247

2.2.6.2.1. Gönderilenin Yükün Teslimini Talep Etmesi 249
2.2.6.2.2. Gönderilenin Yükün Teslimini Talep Etmemiş Olması 252
2.2.6.2.3. Gönderilenin Yükün Teslimini Talep Etmiş Fakat Navlun Sözleşmesinden Kaynaklanan Yükümlülüklerini Yerine Getirmemiş Olması 253

2.2.6.3. Serbest Sürenin Başlatılması Gereken Zaman 255
2.2.6.4. Serbest Sürenin İşletilmesi ve Sona Ermesi 255

2.2.7. Konteyner Demurajının Alacaklısı ve Borçlusu  256

2.2.7.1. Konteyner Demurajının Alacaklısı 256
2.2.7.2. Asıl ve Alt Navlun Sözleşmeleri Bakımından Alacaklı 256
2.2.7.3. Konteyner Demurajının Borçlusu 259

2.2.8. Konteyner Demurajından Doğan Hak ve Talepler 260

2.2.8.1. Hapis Hakkı 261

2.2.8.2. Lien Hakkı 261
2.2.8.3. Taşıyanın Üzerinde Hapis Hakkını Kullandığı Konteyner Yükünden Kaynaklanan Demuraj Talebi 262
2.2.8.4. Gecikme Zararları 263
2.2.8.5. Konteyner Demurajı Borcunun Kapsamı 264
2.2.8.6. Konteyner Demurajı Borcu ve Temerrüt Faizi 264
2.2.8.7. Konteyner Demurajının Likit Bir Alacak Kalemi Olup Olmadığının Tespiti 264

2.2.9. Konteyner Demurajı Borcunun Sona Ermesi ve Zamanaşımı 265

2.2.9.1. Konteyner Demurajı Borcunun İfası 265
2.2.9.2. Konteynerin Taşıyana İadesinin İmkansızlığının Konteyner Demurajı Borcuna Etkisi 266
2.2.9.3. Konteynerin Taşıyana İadesinin İmkansızlığında Mücbir Sebep ve Beklenmeyen Hal 268
2.2.9.4. Konteynerin Taşıyana İadesinin İmkansızlığında Kusur 271
2.2.9.5. Konteynerin Taşıyana İadesinde Geçici İmkansızlık 272
2.2.9.6. Konteynerin Taşıyana İadesinde Kısmi İmkansızlık 274
2.2.9.7. Konteyner Demurajı Borcunda Zamanaşımı 274

2.2.10. Standart Kırkambar Tip Sözleşmeleri ve Taşıyan Tarifelerinin Konteyner Demurajı Şartları Bakımından İncelenmesi 275

2.2.10.1. Ortak Hükümler 275
2.2.10.2. Arkas Line Konteyner Demurajına İlişkin Standart Sözleşme Şartları ve Türkiye Demuraj Tarifesi 277
2.2.10.3. CMA CGM Konteyner Demurajına İlişkin Standart Sözleşme Şartları ve Türkiye Demuraj Tarifesi 279
2.2.10.4. Hapag-Lloyd Konteyner Demurajına İlişkin Standart Sözleşme Şartları ve Türkiye Demuraj Tarifesi 280
2.2.10.5. Maersk Line Konteyner Demurajına İlişkin Standart Sözleşme Şartları ve Demuraj Tarifesi 280

3. KONTEYNER DEMURAJINDA BORÇTAN SORUMLULUK BAKIMINDAN KARŞILAŞILABİLECEK HUKUKİ SORUNLAR 283

3.1. Konteyner Demurajında Taşıma Şekilleri ve Gecikmenin Meydana Gelme Sebebine Göre Sorumluluk Sahası Prensibi 283
3.2. Genel İşlem Koşulları Denetimi ve Standart Navlun Sözleşmelerindeki Konteyner Demurajı Hükümlerinin Bu Denetim Bakımından İncelenmesi 286

3.2.1. Genel İşlem Koşulları ve Türk Borçlar Kanunu’ndaki İlgili Hükümlere Genel Bakış 287
3.2.2. Genel İşlem Koşullarına İlişkin Hükümlerin Her İki Tarafın Tacir Olduğu Sözleşmeler Bakımından Uygulanması 289

3.2.3. Genel İşlem Koşullarına İlişkin Hükümlerin Genel Olarak Deniz Ticareti Hukuku Sözleşmeleri ve Özellikle Navlun Sözleşmeleri Bakımından Uygulanması Sorunu 295
3.2.4. Kırkambar Sözleşmesi ve Konişmento Genel Şartlarında Yer Alan Konteyner Demurajına İlişkin Kayıtlar Bakımından Genel İşlem Koşulları Denetimi 299

3.3. Gümrük Kanunu ve Konteyner İthalat ile İhracat Rejimlerinin Uygulanması Bakımından Konteyner Demurajı Alacağından Sorumluluk 301

3.3.1. Konteynerlere İlişkin Türk Gümrük Mevzuatı 302

3.3.1.1. Uluslararası Konvansiyonlar 302
3.3.1.2. Konteyner Yönetmeliği 305
3.3.1.3. Gümrük Yönetmeliği 306
3.3.1.4. İlgili Genelgeler 307

3.3.2. Türk Gümrük Sahasına Denizyolu ile Konteyner İçinde Getirilen İthal Yüke İlişkin Türk Gümrük Mevzuatı 310

3.3.2.1. Özet Beyanın Verilmesi 311
3.3.2.2. Risk Analizi ve Yükün Sınıflandırılması 312
3.3.2.3. Eşyanın Gümrük Bölgesine Ulaşması 313
3.3.2.4. Eşyanın Geçici Olarak Depolanması 313
3.3.2.5. Gümrük Mevzuatı Uyarınca Eşyanın Tasfiyelik Hale Gelmesi 314
3.3.2.6. Eşyanın Tasfiyeye Tabi Tutulması ve Yapılacak İşlemler 316

3.3.3. Türk Gümrük Sahasından Denizyolu ile Konteyner İçinde Çıkarılan İhraç Yüke İlişkin Türk Gümrük Mevzuatı 319
3.3.4. Türk Gümrük Mevzuatı Çerçevesinde İthal ve İhraç Yükler ile Konteynere Uygulanacak Hukuki Rejim Işığında Konteyner Demurajı Alacağının Akıbeti 322

3.4. Yükle İlgililerce Konteyner Demurajı Borcunun Doğmasını ya da İşlemeye Devam Etmesini Önlemek Amacıyla Alınabilecek Tedbirler ile Başvurulabilecek Çözüm Yolları 323
3.5. İyiniyet ve Dürüstlük Kuralı Bakımından Konteyner Demurajı Alacağının Sınırlandırılması 327
3.6. Fahiş Tazminat Alacağının İndirilmesi Bakımından Konteyner Demurajı Alacağının İncelenmesi 331

SONUÇ VE DEĞERLENDİRME 335

KAYNAKÇA 345