Uzun yıllar gündelik siyasetin sığ ve basit, zamanı çoktan geçmiş ideolojik tavırları içine hapsolmuş tartışmalar sebebiyle akademi dünyamızın bazı sınırlı alanlar dışında Türkiye’ye gereken katkıyı sunamadığını üzüntüyle müşahede etmiştik. Hâlbuki siyasetin, hukukun, ekonominin, uluslararası ilişkilerin temel tezleri, ana tartışmaları ve geleceğe doğru esas istikametleri akademi dünyamızın güçlü veri ve tezleriyle şekillendirilebilirse çok daha kalıcı ve etkili olur.

Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığı ve İstanbul Üniversitesi işbirliği ile hazırlanan “Coğrafya, Tarih ve Uluslararası Hukuk Boyutlarıyla Küresel ve Bölgesel Denklemde Ege ve Doğu Akdeniz” kitabının böyle bir ufkun oluşturulması ve tezlerin üretilmesine katkı sunmasını arzu ediyoruz.

Uluslararası ilişkilerde hangi başlığı ele alırsanız alın, onu diğer sorunlardan, diğer başlıklardan bağımsız olarak anlamanız ve ortaya koymanız mümkün değildir. Dolayısıyla Doğu Akdeniz’i, onu etkileyen ve şekillendiren bütün hadiseler ve süreçlerle ilgisini dikkatle anlamak, hepimizin ortak derdi ve değeri olan Türkiye’nin geleceğine dair öngörülerimizi de bu çerçevede ortaya koymak durumundayız.

Bugün Doğu Akdeniz’de ortaya çıkan hadiselerde tarafgir ve adaletten uzak bakış açısının tezahürlerini görmekteyiz. Başından itibaren sadece uluslararası hukuktan ve anlaşmalardan kaynaklanan haklarını yine aynı hassasiyetle meşru araçlar ve yöntemlerle arayan Türkiye’nin girişimleri, uluslararası hukuku ve antlaşmaları yok sayan, her türlü gayrimeşru girişimi hak sayan birtakım ülkeler ve sözde ittifaklarla karşılanmıştır. Şüphesiz iyi niyetli, barışı tesis etmeyi hedefleyen uluslararası hukuka ve anlaşmalara saygılı, milletlerin ve devletlerin hak ve hukuklarına hürmet eden yaklaşımlarla hep birlikte çalışmak, gayret göstermek, müzakere yapmak arzu edilen bir tutumdur. Ancak şu gerçekleri görmeden ve göstermeden harekete geçmek de mümkün değildir.

İkinci Dünya Savaşı sonrası kurulan adaletsiz dünya düzeninde bazı ülkelerin sadece hak ve menfaatleri vardı. Bazı ülkelerin ise sadece vazife ve yükümlülükleri vardı. Uzun yıllar bu garip ve adaletsiz düzen devam etti. Ancak artık dünya değişti, bu adaletsiz düzeni var eden parametreler çöktü. Bu gerçekliği bazı ülkelerin kabul etmekte geciktiğini görüyoruz. Uluslararası düzende her devletin, her milletin hak ve menfaatleri olduğu gibi, vazife ve yükümlülükleri de vardır. Bu adaletli tezin hakim olacağı bir dünya uzak değildir.

Bu kitap, Doğu Akdeniz sorununu yalnızca tarih, hukuk, uluslararası ilişkiler açısından değil, coğrafi, jeopolitik ve biyoçeşitlilik açılarından da ele almak suretiyle konuya bütüncül bir perspektif getirmektedir. Umuyorum ki kitapta ortaya konulan düşünce, öneri ve sonuçlar Doğu Akdeniz’in bir barış maviliği içinde kalmasına dönük yeni yaklaşımların kapısını açar.

Eserin ortaya çıkmasında öncülük eden İstanbul Üniversitesine Rektör Prof. Dr. Mahmut Ak hocamızın şahsında teşekkür ediyorum. Makaleleri ile katkıda bulunan bilim insanlarımıza şükranlarımı sunuyorum. Doğu Akdeniz konusunda kıymetli bir kaynak hüviyetini haiz olacağını düşündüğüm eseri okuyucuların istifadesine sunmaktan memnuniyet duyuyorum.

Prof. Dr. Mustafa Şentop

Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı

İçindekiler:

Takdim vii

Foreword ix

Önsöz xi

Preface xix

I. KISIM – BİR COĞRAFYA VE HABİTAT ALANI OLARAK EGE VE DOĞU AKDENİZ

GİRİŞ – Hak ve Yükümlülükler Ekseninde Ege (Adalar) Denizi ve Doğu Akdeniz

– Barbaros Gönençgil 1

I. BÖLÜM – Doğu Akdeniz’de ve Ege Denizinde Deniz Yetki Alanı Tartışmalarının Coğrafi Perspektifte Değerlendirilmesi

– Barbaros Gönençgil 11

2. BÖLÜM – “Coğrafyanın Üstünlüğü” ve “Jeopolitik Önem” Perspektifinden Doğu Akdeniz ve Adalar (Ege) Denizi

– Kaan Kapan 31

3. BÖLÜM – Ege ve Doğu Akdeniz’de Deniz Yetki Alanları Sınırlandırılmasında Denizel Canlı Kaynaklarla İlgili Bazı Gelişmeler

– Bayram Öztürk, Onur Gönülal, Taner Yıldız, Uğur Uzer 55

4. BÖLÜM – Akdeniz Denizel Alan Biyolojik Çeşitliliği

– Ahsen Yüksel 105

II. KISIM – EGE VE AKDENİZ HAVZASI: TARİHİ DİNAMİKLER

GİRİŞ – Osmanlı’nın Adaları: Klasik Dönemde Ege Adaları’nın Durumuna Dair Bir Değerlendirme

– Feridun Mustafa Emecen 131

5. BÖLÜM – Osmanlı Akdeniz’i Üzerine

– İdris Bostan 145

6. BÖLÜM – Garp Ocakları’nın Avrupa Ülkeleri İle Siyasi ve Diplomatik İlişkileri: Venedik Cumhuriyeti Örneği

– Özgür Oral 167

7. BÖLÜM – Ege ve Doğu Akdeniz’de Statükonun Korunması: Osmanlı Devleti, Yunanistan ve Büyük Güçler (1864-1909)

– Metin Ünver 193

III. KISIM – ULUSLARARASI HUKUK VE ULUSLARARASI İLİŞKİLER BAĞLAMINDA DOĞU
AKDENİZ’DE ÇATIŞAN TEZLER

GİRİŞ – Doğu Akdeniz’de Deniz Yetki Alanlarının Tespiti Sorunu ve Milletlerarası Hukuk Bağlamında Bazı Değerlendirmeler

– Rauf Versan 251

8. BÖLÜM – Yunanistan ile Ege Denizi’nde Yaşanan Görüş Ayrılıklarının Yeni Uzantısı Doğu Akdeniz ve Uluslararası Hukuk

– Ayşe Nur Tütüncü 263

9. BÖLÜM – Ege’den Doğu Akdeniz’e Yunan Dış Politikasında Güç, Tehdit ve İttifaklar

– S. Gülden Ayman 323

10. BÖLÜM – Doğu Akdeniz’de Küresel Rekabet ve Türkiye’nin Konumu: Enerji Jeopolitiği, Güvenlik, Kalkınma Ekseni

– Sadık Ünay 363

11. BÖLÜM – Ege Denizi’nde Karasuları Sorunu ve Yunanistan’ın İddialarının Bölgedeki Deniz Ticareti Açısından Değerlendirilmesi

– Murat Kağan Kozanhan, Kemal Eker 389