Yunan ve Rodos Deniz Kanunlarından itibaren gelişmeye başlayan uluslararası hukukta kabul edilen temel prensip, “açık denizlerin serbestliği” ilkesi olup bu ilke 1958 tarihli Cenevre Açık Deniz Sözleşmesi’nde ve 1982 Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi’nde ifade edilmiştir. Denizlerde seyir ve sefer serbestisi; Mare Liberum ilkesi doğrultusunda ticaret gemileri,  dünya denizlerinde herhangi bir formaliteye tabi olmaksızın, gece-gündüz demeden,  serbestçe ancak zararsız olmak koşuluyla duraksız ve uğraksız  seyir  yapabilme hakkına sahip olabilmektedir. Ancak, geçiş sahildar devletin barışına, düzenine veya güvenliğine zarar veriyorsa BMDHS’ne göre sahildar devlet, karasularında zararsız olmayan her türü geçişi engellemek için gerekli tedbirleri alabilir.

Uluslararası deniz ticaretinde oldukça önemli bir yer tutan gemiler, denizde seyrüseferleri sırasında müsadere, alıkonulma, haczedilme gibi çeşitli uygulamalara maruz kalmaktadır. Son yıllarda Karadeniz’de seyreden ve Abhazya’ya sefer yapan ticari gemilere Gürcistan tarafından sıklıkla el konulduğu görülmektedir. Gürcistan’ın Karadeniz’de Abhazya’ya sefer yapan gemilere el koymasının Abhazya ile arasındaki politik sorunlardan kaynaklanmakta olduğu düşünülmektedir. Ancak bu tür uygulamalar Karadeniz ticaretini olumsuz yönde etkilemekte ve bu tür uygulamaların hukuka uygunluğu konusunda soru işaretleri doğurmaktadır.

Sahildar Devlet iç sularında mutlak egemenlik yetkisine sahip olup bir devletin iç sularına ya da limanlarına giriş yapan yabancı gemilerin o devletin kanun ve düzenlemelerine uyması gerekmektedir. Sahildar Devlet yerel kanunlarına aykırılık tespit ederse iç sularında ve limanlarında yabancı gemileri durdurma yetkisine sahiptir. Ancak Sahildar Devlet iç sularında bu yetkileri kullanırken uluslararası örf ve adet hukukundan ya da uluslararası andlaşmalardan kaynaklanan sınırlamalara uymalıdır.

Bu çalışmada Gürcistan’ın Karadeniz’de seyrüsefer yapan ticaret gemilerine el koymasının tarihsel gerekçeleri, bu uygulamaların hukukiliği, uluslararası deniz hukukunda gemilere el konulması uygulaması ve kıyı devletinin bu kapsamdaki yetkileri, bu yetkinin sınırları ve bayrak devleti tarafından bu uygulamalara karşı ne tür tedbirler alınabileceği irdelenmiştir.

Hasan Kanbolat- ORSAM Başkan

Prof. Dr. Hayati Aktaş- Karadeniz Teknik Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkan

Mustafa Suat Hacısalihoğlu Trabzon Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı

Yrd. Doç. Dr. Ersan Başar Karadeniz Teknik Üniversitesi Deniz Ulaştırma İşletme Mühendisliği Bölümü

İçindekiler:

Takdim 5

1. GİRİŞ 10

2. GÜRCİSTAN (BAKIŞ AÇISI) – ABHAZYA SORUNU VE 1996 AMBARGOSU  11

3. KARADENİZ’İN HUKUKİ STATÜSÜ 11

4. KIYI DEVLETİNİN GEMİLERE EL KOYMA YETKİSİ 12

4.1. İç Sularda Gemilere El Koyma Yetkisi 12

4.2. Karasularında Gemilere El Koyma Yetkisi 13

4.3. Münhasır Ekonomik Bölgede Gemilere El Koyma Yetkisi 15

4.4. Açık Denizde Gemilere El Koyma Yetkisi 16

5. GEMİYE EL KONULMASI HALİNDE BAYRAK DEVLETİNİN YETKİLERİ 16

5.1. Geminin ve Mürettebatın Derhal Serbest Bırakılması 16

5.1.1. Derhal serbest bırakılmasını (prompt release) gerektirecek şekilde gemiye el Konulması  17

5.1.1.1. Madde 73. (1): Balıkçılıkla ilgili kanunların ve kuralların uygulanması nedeniyle el koyma 17

5.1.1.2. Madde 220. (6) ve (7): Deniz çevresi ile ilgili kuralların uygulanması nedeniyle el koyma  18

5.1.1.3. 226. (1) (b) ve (c): Yabancı gemilerin denetimi neticesinde el koyma 18

5.1.1.4.Diğer Haller 19

5.1.2. Makul bir finansal güvence verilmesi 19

5.2. Gemi ve Mürettebatın Serbest Bırakılması İçin Yargıya Başvuru  20

5.2.1. Yetkili Yargı Organları 20

5.2.2. Süre 21

5.2.3. Başvurunun Bayrak Devleti tarafından yapılması 21

5.2.4. Uyuşmazlığın esasına ilişkin yargılama yasağı 22

5.2.5. “Makul” nitelikteki finansal güvenceyi tespit etme  22

5.3. Diğer Geçici Tedbirler 22

5.4. Örnek Olay MV/SAİGA Davası  22

6. GÜRCİSTAN’IN KARADENİZ’DE GEMİLERE EL KOYMASI 23

7. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME 25

Bağlantı: 

https://www.orsam.org.tr//d_hbanaliz/Analiz_28_tr.pdf