ÖNSÖZ

Birinci Dünya Harbi’nde ve Milli Mücadele döneminde Kara Cepheleri’ni ayrıntılarıyla inceleyen birçok eser bulunmasına rağmen, Karadeniz limanlarında gerçekleştirilen Türk Donanması’nın faaliyetlerini şimdiye kadar ayrıntılı olarak inceleyen eser sayısı çok azdır.

Bunun nedenleri arasında, diğer cephelerde verilen fiili savaşlar sebebiyle, genelde lojistik ve siyasi önem taşıyan bu cephede, Türk Donanması’nın ve Türk denizcilerinin gündemi işgal edememesi bulunmaktadır. Her ne kadar, Birinci Dünya Harbi döneminde Çanakkale Cephesi’ne, Milli Mücadele döneminde ise Batı Cephesi’ne ilişkin birçok araştırma yapılmasına rağmen, bu dönemlere ait Karadeniz’deki Türk Donanması’nın faaliyetleri hak ettiği ölçüde tarih kitaplarına yansımamıştır.

Bugüne kadar konu ile ilgili olarak çalışan araştırmacılar genelde deniz subayları olmuştur. Bunlar arasında Emekli Tuğamiral Afif BÜYÜKTUĞRUL’un “Osmanlı Deniz Harp Tarihi”, Emekli Deniz Albay Saim BESBELLİ’nin “Birinci Dünya Harbi’nde Türk Deniz Harekatı”, Emekli Deniz Albay Mithat IŞIN’ın “İstiklâ1 Harbi Deniz Cephesi”, Emekli Deniz Albay Celalettin ORHAN’ın “Bir Bahriyeli’nin Anılan” adlı eserleri dikkate değerdir. Emekli Deniz Albay Emrullah NUTKU’nun “Yakın Tarihimiz” dergisinde yazdığı makalelerden de bu çalışmada büyük ölçüde faydalanılmıştır.

Çalışma, öncelikle Birinci Dünya Harbi döneminde başta Yavuz Zırhlısı olmak üzere Türk Donanması’mn Karadeniz’de konuşlandırdığı unsurları ile Rus Donanması’m baskı altında tutarak, İtilaf Devletleri’nin Doğu-Batı irtibatını engelleme, Doğu Cephesi’ne yapılan personel ve malzeme nakliyâtını himaye altına alma, Milli Mücadele döneminde harp gemisi olan Aydınreis ve Preveze gambotlarmın dışında derme çatma gemiler ile Batı Cephesi ‘ne yapılan lojistik nakliyâtı ve bunun yanında birçok değerli hizmeti bizzat gerçekleştirerek, Türk Ordusu’nun kesin zafere ulaşmasında Türk Bahriyesinin katkısını arşiv belgelerine dayanarak ortaya çıkarmayı amaçlamıştır.

Bu eser, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Anabilim Dalı’nda Yüksek Lisans Tezi olarak yapılan çalışmanın düzenlenmiş hâlidir.

Bu araştırmanın yapılmasında her türlü katkı ve yönlendirmelerinden dolayı Hocam Prof. Dr.Azmi SÜSLÜ’ye; değerli yardım ve katkılarından dolayı Yrd.Doç.Dr. Ahmet Emin YAMAN’a teşekkür ve minnetlerimi sunarım.

Aynca, çalışmam sırasında sonsuz destek ve yardımlarını gördüğüm İstanbul Deniz Tarihi Arşivi’nden Arşiv Uzmanı Nurcan BAL’a, Lalahan Deniz Genel Arşiv Müdürlüğü’nden Arşiv Uzmanı Zehra GÜLBUDAK’a, Deniz Kuvvetleri Komutanlığı Kütüphanesi’nden Serpil ÖZER’e ve çalışmanın basımı konusundaki ilgilerinden dolayı Atatürk Araştırma Merkezi Başkanlığına teşekkürü bir borç bilirim.

Figen ATABEY Ankara-2006

İçindekiler:

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ VII

KISALTMALAR IX

GİRİŞ XI

BİRİNCİ BÖLÜM  – TÜRK DONANMASI’NIN RUS LİMANLARINI BOMBARDIMANI VE BİRİNCİ DÜNYA HARBİ’NE GİRİŞ

1. Harbe Giden Yol

2. Goeben (Yavuz) ve Breslau (Midilli) Adındaki Alman Gemilerinin Çanakkale Boğazı’na Sığınmaları 6

3. Alman Harp Gemilerine Türk Bayrağı Çekilmesi ve Türk Donanması’na Katılmaları 9

4. Alman Amiral Souchon’un Türk Donanma Birinci Komutanlığı Görevine Atanması 11

5. Türk Donanmasfnm Karadeniz’deki Rus Limanlarma Baskın Harekâtı 15

6. Osmanlı Devleti’nin Birinci Dünya Harbi’ne Girmesi ve Harp ilim 18

İKİNCİ BÖLÜM – BİRİNCİ DÜNYA HARBİ’NDE KARADENİZ’DE TÜRK DONANMASI

Karadeniz’de Faaliyet Gösteren Türk Deniz Gücü ile Türk ve Rus Donanınaları’mn 114u esesi

2. Karadeniz’de Kruvazörler Arasında Çatışmalar 27

3. Karadeniz’de Deniz Nakliyâtının Tesisi 38

4. Karadeniz’de Rus Mayınları ve Alman-Rus Denizaltılarının Mücadelesi 42

5. Karadeniz’de Türk ve Alman Deniz Uçaklarının Hava Desteği 46

6. Rus ihtilâli ve Brest-Litowsk Ateşkesi Üzerine Türk Donanmasının Ege’ ye Hareketi 48

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM – MONDROS MÜTAREKESİ’NE GÖRE TÜRK VE İŞGAL DONANMALARI

1. Mondros Mütârekesi’nin Türk Donanması ile İlgili Hükümleri 53

2. Müttefik İşgal Filolarının Türk Donanması ve Deniz Gücüne Yönelik Girişimleri 55

3. Aydınreis ve Preveze Gambotlarının Karadeniz’deki Faaliyetleri 60

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM – MİLLİ MÜCADELEDE DENİZ KUVVETİ OLUŞTURMA ÇABALARI

1. Milli Mücadele’nin Deniz Stratejisi 69

2. Milli Mücadele’nin Deniz Araçları 71

3. Umür-ı Bahriye Müdürlüğü ve Bahriye Dairesi Reisliği ‘nin Teşkili 73

Karadeniz’de Kurulan Deniz Komutanlıkları ve Teşekkülleri 77

a-Trabzon Nakliyât-ı Bahriye Komutanlığı 77

KARADENİZ’DE TÜRK DONANMASI V (BIRINCI DÜNYA HARBİ VE MİLLİ MÜCADELE DÖNEMİ)

b. Samsun Bahriye Müfreze Komutanlığı 79

c. Ereğli Nakliyat-1 Bahriye Komutanlığı 81

d. Amasra Bahriye Komutanlığı 82

e. Liman Reislikleri ve Kıyı Gözetleme İstasyonları 83

BEŞİNCİ BÖLÜM- 1921 YILINDA KARADENİZ’DE MİLLİ MÜCADELE DONANMASI’NIN NAKLİYAT FAALİYETLERİ VE ÖNEMLİ DENİZ OLAYLARI

1. Milli Mücadele’ye Katılan ya da El Konulan Gemi ve Motorlar 89

2. Karadeniz’den Anadolu’ya Denizyolu ile Yapılan Nakliyat 91

3. 1921 Yılının Önemli Deniz Olayları 97

a. Alemdar Gemisi’nin İstanbul’dan Kaçırılması ve Karadeniz’de Deniz Filosu’na Katılması 97

b. Rüsumât No:4 Vapuru’nun Kaybı 103

4. Müttefik İşgal Filoları’mn Karadeniz’deki Faaliyetleri 104

a. İngiltere, Fransa ve Italya’nın Karadeniz Kıyılarındaki Faaliyetleri 104

b. Yunanistan’ın Karadeniz Kıyılarına Abluka ilanı 105

c. Yunanistan’ın İnebolu’yu Bombardımanı 106

ALTINCI BÖLÜM – 1922 YILINDA KARADENİZ’DE MİLLİ MÜCADELE DONANMASI’NIN NAKLİYAT FAALİYETLERİ VE ÖNEMLİ DENİZ OLAYLARI

1. Karadeniz’de Gerçekleştirilen Deniz Nakliyâtı 111

2. 1922 Yılının Önemli Deniz Olayları 115

a. Yunan Bandıralı Enosis Şilebinin Ele Geçirilmesi 115

b. Yunan Bandıralı Urania Şilebinin Ele Geçirilmesi 118

c. Türk Deniz Havacılığı Faaliyeti 119

d. Alemdar Römorkörünün Pontus Rum Çeteleri ile Mücadelesi 120

3. Yunanistan’ın Samsun’u Bombardımanı 121

4. Karadeniz’ de Donanmanın Görevinin Sona Ermesi 124

SONUÇ 127

KAYNAKLAR 131

EKLER 140

EK-A Belgeler 140

EK-B Fotoğraflar 153

DİZİN 163